 |
| Η επίδραση του γερμανικού ρομαντισμού είναι φανερή σε ολόκληρη τη σύνθεση του Τσίλερ για το Λυκαβηττό. Στο σχέδιο, σκιάδες με ξύλινα πλέγματα, για τους περιπατητές (Αρχείο Τσίλερ, Εθνική Πινακοθήκη) |
ΓΡΑΦΕΙ Η ΜΑΡΩ ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΗ-ΑΔΑΜ | 1885. «Στη διάρκεια του πολέμου με την Τουρκία, επί Δηληγιάννη είχαν σταματήσει οι οικοδομές κι επειδή είχα καιρό στη διάθεση μου, έκανα με την οικογένεια μου ένα ταξίδι στη Γερμανία. Όταν επέστρεφα στην Αθήνα, δεν είχε περάσει ακόμη "η τρικυμία" κι έτσι, την εποχή εκείνη χρησιμοποίησα τον χρόνο μου για να επεξεργαστώ ένα σχέδιο, που επρόκειτο να μεταμορφώσει τον Λυκαβηττό σ' έναν ωραίο τόπο αναψυχής, με το όνομα Αέρειον Θεραπευτήριον».
Ερνέστος Τσίλερ
Ο λόφος του Λυκαβηττού αγαπημένος σήμερα περίπατος των Αθηναίων, ήταν στις αρχές του 19ου αι. γυμνός και άδεντρος. Λίγη χαμηλή βλάστηση, θάμνοι, ασφοδέλια και θυμάρια ήταν το μόνο πράσινο που είχε απομείνει. Μονάχα κοντά στη μονή Ασωμάτων Πετράκη και στη ρεματιά που ένωνε την πλατεία Δεξαμενής με το Κολωνάκι κάποια πλατάνια και λίγοι ευκάλυπτοι πρόδιδαν την ύπαρξη νερού. Η χρησιμοποίηση της ξυλείας για οικοδομικό υλικό και καύσιμα και η δημιουργία βοσκότοπων είχε σταδιακά αποψιλώσει τον λόφο.
Φθάνοντας στην Αθήνα το 1831 ο Σταμάτης Κλεάνθης αγοράζει από την Τουρκάλα Σααδέ Χανούμ τον μικρό Λυκαβηττό ή Σχιστή Πέτρα, μια μεγάλη έκταση μέχρι την περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα το Πανεπιστήμιο και ιδρύει εκεί το «λιθοτομείον» του. Από το υλικό του λιθοτομείου, κτίστηκε η νεότερη Αθήνα. Τεράστια η οικοδομική δραστηριότητα, μεγάλη η ανάγκη για οικοδομικά υλικά. Άλλα έξι λατομεία εκτός από αυτό του Κλεάνθη, κατασπαράζουν τις πλαγιές του Λυκαβηττού. Πότε άρχισε η λατόμηση; Πότε δόθηκαν οι άδειες; Χρειάζεται ψάξιμο. Το γεγονός πάντως, είναι, ότι οι μεγάλες ανάγκες σε οικοδομικά υλικά και η μικρή απόσταση του λόφου από τα εργοτάξια συνετέλεσαν στο να μετατραπεί γρήγορα ο Λυκαβηττός στη βασική πηγή εξόρυξης λίθων και χώματος. Ο φοβερός θόρυβος των λατόμων μείωνε τον αριθμό των περιπατητών, παρόλο που η θέα του Λεκανοπεδίου από την κορυφή ήταν και είναι ακόμη και σήμερα μαγευτική. Όλη η πόλη στα πόδια σου.
Αναδάσωση
Πολύ γρήγορα όμως, αρχίζουν οι προσπάθειες αξιοποίησης του λόφου. Το 1859 η Αμαλία, η βασίλισσα που αγάπησε την Αθήνα και τη φύση, και που σε αυτήν χρωστά η πρωτεύουσα τον μεγάλο πράσινο πνεύμονα της, τον Εθνικό (Βασιλικό) Κήπο κάνει την πρώτη απόπειρα αναδάσωσης. Μικρά πεύκα δίνουν το όνομα τους στη γειτονιά όπου βρίσκεται σήμερα η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, στον Άγιο Νικόλαο «στα Πευκάκια».
 |
| Για τον Άγιο Γεώργιο που βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο του Λυκαβηττού, ο Τσίλερ σχεδίασε ένα μικρό ναό με κάτοψη σε σχήμα σταυρού, κλασσικό πρότυπο με τέσσερις κωνικούς κίονες και αέτωμα, καθώς και αναγεννησιακό τρούλο με ψηλό τύμπανο (Αρχείο Τσίλερ, Εθνική Πινακοθήκη). |
Το 1878 με τον νόμο περί «αναδασώσεως των περί της Αθήνας ορείων λόφων και υπωρειών αυτών» επεκτείνεται η αναδάσωση προς την πλευρά της μονής Πετράκη. Τα μικρά δεντράκια κινδυνεύουν όμως από τα κοπάδια που βρίσκονται στην περιοχή.
Εγκαθίσταται λοιπόν φυλάκιο, με φύλακες, για την περιφρούρηση των πεύκων. Κάποια λατομεία κλείνουν, ο λόφος αρχίζει να γίνεται τόπος περιπάτου και αναψυχής. Τα μικρά δρομάκια που χρησιμοποιούνταν από τα λατομεία για να περνούν τα ζώα και τα κάρα εξακολουθούν να αποτελούν το μοναδικό οδικό δίκτυο της περιοχής.
Την εποχή του Όθωνα με τη φροντίδα κάποιων ευκατάστατων Αθηναίων ανοίχθηκε ένα μικρό ανηφορικό μονοπάτι που οδηγούσε από το τέλος της Λουκιανού, προς το εκκλησάκι του Αη Γιώργη, στην κορυφή. Ένα ακόμη μικρό εκκλησάκι, οι Άγιοι Ισίδωροι βρίσκεται κτισμένο στη ΝΔ πλευρά του λόφου.
Αυτός ήταν λοιπόν ο Λυκαβηττός στα τέλη του 19ου αιώνα, τότε που ο Τσίλερ αποφασίζει να δημιουργήσει εκεί «το Αέρειο Θεραπευτήριο» και να εξωραΐσει την περιοχή. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως και ο ίδιος ομολογεί, έχει μόλις επιστρέψει από ένα μεγάλο ταξίδι στην Ευρώπη. Η επίδραση του γερμανικού ρομαντισμού είναι φανερή σε ολόκληρη τη σύνθεση του.
Ένα πάρκο, ένας χώρος αναψυχής για τους αστούς-πολίτες, όπου φύση, αρχιτεκτονική και τέχνη θα συνδιαλέγονται. Στο Αρχείο Τσίλερ της Εθνικής Πινακοθήκης σώζεται μια μεγάλη σειρά σχεδίων (13 σχέδια), ακουαρέλες, τα περισσότερα που αφορούν τα εξωραϊστικά έργα στον Λυκαβηττό. Ένα παιχνίδι και ίσως μια πρόκληση. Το ποσόν των χρημάτων που απαιτείτο για την πραγματοποίηση του ήταν κάτι περισσότερο από μεγάλο για το ελληνικό κράτος και ειδικότερα εκείνη τη δύσκολη οικονομικά περίοδο.
Ο Λυκαβηττός οργανώνεται σαν ένα μεγάλο πάρκο με ξενοδοχείο, καφενεία, αναγνωστήριο, μικρά περίπτερα, εξέδρες, στοές με θέα, αγάλματα, σιντριβάνια, κρήνες, πίδακες, τεχνητούς καταρράκτες, γεφυράκια, πέργκολες, παιδικές χαρές, ένας αμαξωτός δρόμος «κατά τον ελβετικό τρόπο οδηγεί στο ξενοδοχείο», ενώ ένας μικρός ηλεκτρικός σιδηρόδρομος που ξεκινούσε από το Κολωνάκι αρχίζει να ανεβαίνει τον λόφο, εκεί περίπου όπου βρίσκεται σήμερα το δημοτικό του Πικιώνη, στην Σαραντάπηχου, και στη συνέχεια έκανε μια ολόκληρη βόλτα γύρω από την κορυφή του Αγ. Γεωργίου και την κορυφή του λατομείου σε ένα υψόμετρο περίπου 220μ.
Σύμφωνα με τη διαμόρφωση της πρότασης, ο μεγαλύτερος αριθμός των μικρών αυτών κτισμάτων βρίσκεται συγκεντρωμένος προς την ΝΑ πλευρά του λόφου, ενώ ένας μικρότερος αριθμός από αυτά είναι σκορπισμένα πάνω στο δίκτυο των πεζοδρόμων που διακλαδίζονται ελευθέρα.
Στην προέκταση περίπου της Δημοκρίτου είναι τοποθετημένη μια μεγάλη ημικυκλική σύνθεση που υποδέχεται τον περιπατητή.
Χώροι αναψυχής
Για το μεγάλο τριώροφο ξενοδοχείο και το αναπαυτήριο ο Τσίλερ επιλέγει μια «νεογοτθική» αρχιτεκτονική με πέργκολες και πυργίσκους. Στο καφενείο, αντίθετα, με τις διακοσμημένες με ψευδοκαρυάτιδες πέργκολες στους εξώστες, οι επιδράσεις είναι περισσότερο ιταλικές. Ημικυκλικές εξέδρες, πλούσια διακοσμημένες με μικρά περίπτερα που θυμίζουν αρχαίους θησαυρούς ή κυκλικά μονόπτερα οικοδομήματα, σκιάδες με ξύλινα πλέγματα, αγάλματα, αναμνηστικές στήλες. Στοιχεία νεοκλασικά, αναγεννησιακά, γοτθικά, μπαρόκ. Ένα εκλεκτιστικό σκηνικό με έντονα ρομαντική διάθεση. Κι ανάμεσα τους ένα αραιό σχετικά πράσινο, κάποια ψηλά δένδρα, κυπαρίσσια, θάμνοι, περικοκλάδες.
 |
| Ημικυκλικές εξέδρες διακοσμημένες με μικρά περίπτερα, σκιάδες με ξύλινα πλέγματα, αγάλματα, αναμνηστικές πλάκες, σιντριβάνια και υδροτεχνάσματα, όλα σχεδιασμένα με νεοκλασικά, αναγεννησιακά, γοτθικά και μπαρόκ στοιχεία, αποτελούσαν το εκλεκτιστικό σκηνικό που είχε ονειρευτεί ο Τσίλερ για τον Λυκαβηττό (Αρχείο Τοίλερ, Εθνική Πινακοθήκη). |
Για τον Άγιο Γεώργιο που βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο του Λυκαβηττού, ο Τσίλερ σχεδιάζει ένα μικρό ναό με κάτοψη σε σχήμα σταυρού, κλασικό πρόστυλο με τέσσερις κωνικούς κίονες και αέτωμα, καθώς και αναγεννησιακό τρούλο με ψηλό τύμπανο. Ένα ψηλό βάθρο και το μεγάλο κλιμακοστάσιο της δυτικής όψης δίνουν μνημειακό ύφος στο σύνολο, υπερβολικό για ένα ναό ενταγμένο σε παρόμοιο πάρκο.
Μερικά χρόνια αργότερα, το 1900, ο Τσίλερ θα σχεδιάσει πάντα για τον Λυκαβηττό, το Ηρώον της Ελληνικής Ανεξαρτησίας. Σχέδιο που έχει ως βάση τον ναό του Αγίου Γεωργίου. Στο κέντρο μιας τετραγωνικής στοάς, της στοάς των ηρώων τοποθετείται και πάλι το «ηρώον», παραλλαγή του ναού του Αγίου Γεωργίου, στις τέσσερις γωνίες της στοάς, τέσσερις τετράγωνοι πύργοι και στην κορυφή τους τέσσερα αγάλματα. Ένα δωρικό πρόπυλο τονίζει την είσοδο στον χώρο του μνημείου.
Η αναβίωση του περίφημου διαγωνισμού που είχε προκηρύξει ο Καποδίστριας.
Το όραμα του Τσίλερ για την αξιοποίηση του Λυκαβηττού δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Τα μικρά χαριτωμένα περίπτερα, κάτι σαν τις σύγχρονες folies του Παρισιού δεν χτίστηκαν. Νομίζω ότι όπως ο Σίνκερ όταν σχεδίαζε τα ανάκτορα στην Ακρόπολη, έτσι και ο Τσίλερ όταν σχεδίαζε το «Αέρειο Θεραπευτήριο», δεν πίστευε στο βάθος ότι θα κτιζόταν ποτέ. Ήταν ένα παιχνίδι, ένα γύμνασμα σχεδιαστικό, ένα παραμύθι. Κανένα από τα δυο δεν πραγματοποιήθηκε, όπως δεν πραγματοποιήθηκε και η μετά ένα σχεδόν αιώνα πρόταση αξιοποίησης του Λυκαβηττού από τους Λ. Καλυβίτη και Γ. Λεονάρδο (1967).
Ο λόφος φυτεύτηκε σταδιακά με πεύκα και λίγα κυπαρίσσια. Τα πρώτα πευκάκια της Αμαλίας μεγάλωσαν και προστέθηκαν σιγά σιγά και άλλα με τον νόμο ΒΨΜ «Περί αναπτύξεως δασικών φυτειών κ.λπ.». του 1911, ο Λυκαβηττός κηρύσσεται αναδασωτέος. Το 1931 κτίζεται στον δρόμο προς το εκκλησάκι του Αγ. Γεωργίου η «Πράσινη Τέντα», το γνωστό μπαράκι του Λυκαβηττού, που βρίσκεται σήμερα σε άθλια κατάσταση εγκαταλελειμμένο. Το 1970 ο Ζενέτος σχεδιάζει για την αξιοποίηση του χώρου του λατομείου το λυόμενο θέατρο.
Ποιος ξέρει πώς θα ήταν σήμερα ο Λυκαβηττός αν είχε πραγματοποιηθεί το σχέδιο του Τσίλερ. Είναι βέβαιο ότι οι αισθητικές αξίες σήμερα είναι πολύ διαφορετικές.
«Ευτυχώς που τα σχέδια του Τσίλερ δεν έγιναν», έγραφε ο Μαρίνος Καλλιγάς, στο «Βήμα» στις 15.4.1962. Και ίσως να έχει δίκιο. Πάντα θα έχω όμως την απορία πώς θα ήταν σήμερα ο Λυκαβηττός αν το σχέδιο του Τσίλερ είχε πραγματοποιηθεί. Πώς θα ήταν η Αθήνα; Το πιθανότερο τα περισσότερα κτίσματα να ήταν εγκαταλελειμμένα, κατεστραμμένα, βεβηλωμένα. «Ευτυχώς που δεν κτίστηκαν».
Βιβλιογραφία
Δ. Παπαστάμου «Ε. Τσίλερ» Αθήναι 1973
Ξ. Σκαρπιά - Χόιπελ «Η μορφολογία του γερμανικού νεοκλασικισμού και η δημιουργική του αφομοίωση από την ελληνική αρχιτεκτονική», Θεσσαλονίκη 1976.
Αναστ. Παππά «Κολωνάκι - Λυκαβηττός», Σύλλογος των Αθηναίων, 1991.
ΕΡΝΕΣΤΟΣ ΤΣΙΛΕΡ 7 ΗΜΕΡΕΣ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΑΘΗΝΑ 2002
from ανεμουριον https://ift.tt/2vwZTWG
via IFTTT