 |
| ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ, «ΛΥΣΙΣΤΡΑΤΗ», ΑΠΟΔΟΣΗ Κ. ΒΑΡΝΑΛΗ, ΕΓΧΡΩΜΕΣ ΞΥΛΟΓΡΑΦΙΕΣ Α. ΤΑΣΣΟΥ, ΑΘΗΝΑ 1978 (ΣΥΛΛΟΓΗ ALPHA BANK). |
ΓΡΑΦΕΙ Η ΕΙΡΗΝΗ ΟΡΑΤΗ | Η τέχνη του βιβλίου, δηλαδή η διακόσμηση με πρωτότυπα χαρακτικά ενός τόμου, είναι μια τέχνη που γνώρισε άνθηση στην Ελλάδα μετά τη δεύτερη εικοσαετία του αιώνα. Η αρχή έγινε με τις εικονογραφήσεις βιβλίων του Δημήτρη Γαλάνη που έγιναν στο Παρίσι ήδη από την πρώτη δεκαετία του αιώνα. Ο Γαλάνης φιλοτεχνούσε χαρακτικά, άλλοτε για μικρές εκδόσεις ποιητικών συλλογών ή μυθιστορημάτων Γάλλων λογοτεχνών και άλλοτε αναλάμβανε την εικονογράφηση και τη γενικότερη επιμέλεια πολυτελών εκδόσεων, όπως το Le roi Candaule του Α. Gide (1927), το Paradise Lost and Paradise Regained του J. Milton (1930), η Carmen του P. Merimee (1945) και πολλά άλλα, που σφραγίσθηκαν με την προσωπική του αισθητική σφραγίδα. Η παραγωγή του Γαλάνη ξεπερνά τους 110 τίτλους βιβλίων και η αναγνώριση του στο Παρίσι για την προσφορά του στο εικονογραφημένο βιβλίο αποτέλεσε έναν από τους λόγους που πυροδότησαν το ενδιαφέρον για την τέχνη του βιβλίου στην Ελλάδα. Ο Γαλάνης χάραζε συνήθως χαλκογραφίες και λιγότερο ξυλογραφίες για την εικονογράφηση των βιβλίων. Οι πολυτελείς εκδόσεις που επιμελήθηκε περιέχουν συνήθως αρκετά ολοσέλιδα χαρακτικά, χαρακτικά εντός κειμένου και θαυμάσιες διακοσμήσεις πρωτογραμμάτων που καταλήγουν να είναι αυτοτελείς συνθέσεις. Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον χαράζει και μικρότερες συμβολικές συνθέσεις, σαν υποσέλιδα ή επίτιτλα. Παράλληλα, στο Παρίσι επίσης και στη δεκαετία 1920-30 ο Γιάννης Κεφαλληνός ασχολείται με μεγάλο ενθουσιασμό με την εικονογράφηση βιβλίων αποκλειστικά με ξυλογραφίες. Αλλωστε η χάραξη στο ξύλο αποτέλεσε το κατεξοχήν εκφραστικό εργαλείο του. Ο Κεφαλληνός στη Γαλλία επιμελήθηκε τρία βιβλία: Mer Oceane του J. Riviere (1922), Sur lapierre blanche του A. France (1924) και Memorial de Cauchois του G. Duhamel (1927).
 |
| Β. ΛΟΥΛΗΣ, «ΛΥΣΙΚΟΜΟΣ ΕΚΑΒΗ», ΑΘΗΝΑ 1951. ΞΥΛΟΓΡΑΦΙΕΣ Β. ΚΑΤΡΑΚΗ. |
Av και πρόκειται για βιβλία χρηστικά σε μικρό μέγεθος και με χαμηλό κόστος παραγωγής, ο Κεφαλληνός έχει φροντίσει και την παραμικρή λεπτομέρεια. Η κάθε σελίδα διακρίνεται από την προσεκτική τοποθέτηση του κειμένου, τα χαρακτηριστικά —για κάθε βιβλίο— διακοσμητικά, τα συμμετρικά ολοσέλιδα χαρακτικά, τη συχνή χρήση ενός χρώματος, εκτός από το μαύρο μελάνι, και την ιδιόμορφη αναγραφή του τίτλου κάθε κεφαλαίου με μια προσωπική διακοσμητική γραφή. Με την εγκατάσταση του στην Αθήνα το 1930 και την ανάληψη της διδασκαλίας της Χαρακτικής στη Σχολή Καλών Τεχνών το 1931, επιμελήθηκε την εικονογράφηση ενός πολύ μεγάλου αριθμού ελληνικών εκδόσεων, με επίκεντρο τα βιβλία του Παντελή Πρεβελάκη, από το 1939 ώς το 1956. Επιστέγασμα των προσπαθειών του στον χώρο του βιβλίου αποτέλεσαν οι δύο μεγάλες προσωπικές του εκδόσεις: Το παγώνι (1943) και οι Δέκα λευκαί λήκυθοι του Μουσείου Αθηνών (1956), που έγιναν με σύνθετες τεχνικές και ανήκουν στον χώρο των λευκωμάτων τέχνης.
 |
| Ο ΖΩΓΡΑΦΟΣ—ΧΑΡΑΚΤΗΣ ΓΙΩΡΓΗΣ ΒΑΡΛΑΜΟΣ ΣΤΟ ΧΑΛΚΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΙΕΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΕΦΑΛΛΗΝΟΥ, ΟΠΟΥ ΤΥΠΩΘΗΚΑΝ ΣΤΟ ΥΠΟΓΕΙΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΟΙ ΧΑΛΚΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΩΔΟΥΣ ΛΕΥΚΩΜΑΤΟΣ «ΔΕΚΑ ΛΕΥΚΑΙ ΛΗΚΥΘΟΙ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ», ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΠΟΥ ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΣΕ Ο ΚΕΦΑΛΛΗΝΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ («ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ», ΟΠΩΣ ΤΟΥΣ ΟΝΟΜΑΖΕ Ο ΙΔΙΟΣ) ΒΑΡΛΑΜΟ, ΛΟΥΙΖΑ ΜΟΝΤΕΣΑΝΤΟΥ ΚΑΙ ΝΙΚΟ ΔΑΜΙΑΝΑΚΗ ΑΠΟ ΤΟ 1953 ΩΣ ΤΟ 1955 (ΦΩΤ.: ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΙΟΣ). ΟΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΟΥ ΛΕΥΚΩΜΑΤΟΣ ΕΧΟΥΝ ΓΙΝΕΙ ΜΕ ΧΑΛΚΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΚΑΙ ΤΗ ΦΘΟΡΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΣΤΙΣ ΛΗΚΥΘΟΥΣ —ΞΥΛΟΓΡΑΦΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ. ΤΑ ΔΟΚΙΜΙΑ ΤΩΝ ΧΑΛΚΟΓΡΑΦΙΩΝ «ΤΡΑΒΗΧΤΗΚΑΝ» ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΑΡΛΑΜΟ, ΠΟΥ ΔΙΑΤΗΡΗΣΕ ΕΥΛΑΒΙΚΑ ΤΟ ΠΙΕΣΤΗΡΙΟ, ΕΝΩ ΟΙ ΞΥΛΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΛΕΥΚΩΜΑΤΟΣ ΤΥΠΩΘΗΚΑΝ ΣΤΟ «ΚΟΛΟΜΒΙΑΝΟ» ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΙΕΣΤΗΡΙΟ, ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ: «ΤΟΥΣ ΧΡΩΣΤΑΜΕ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗ ΓΙΑ ΤΟ ΟΤΙ ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΗΘΗΚΑΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΙΔΙΟΤΡΟΠΙΕΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΠΕΡΑΝΤΗ ΣΧΟΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΑΣ, ΠΟΥ ΙΣΩΣ ΝΑ ΜΗΝ ΠΗΓΕ ΣΤΑ ΧΑΜΕΝΑ...», ΕΓΡΑΦΕ Ο ΒΑΡΛΑΜΟΣ (ΠΕΡ. «ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ», ΤΧ. 742, 1958), ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΓΙΑ ΤΑ ΠΙΕΣΤΗΡΙΑ. ΤΟ ΛΕΥΚΩΜΑ ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΕΟΚΡΙΤΟΥ, ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΣΧΕΔΙΑΣΕΙ Ο ΚΕΦΑΛΛΗΝΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ «ΘΥΡΑΙΣ» ΤΟΥ ΘΕΟΚΡΙΤΟΥ —ΤΑ «ΒΟΥΚΟΛΙΚΑ»—, Η ΟΠΟΙΑ ΔΕΝ ΥΛΟΠΟΙΗΘΗΚΕ (Ε.Χ. ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ, «Η ΓΡΑΜΜΑΤΟΣΕΙΡΑ ΘΕΟΚΡΙΤΟΣ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΕΦΑΛΛΗΝΟΥ: ΜΙΑ ΝΕΑ ΧΑΡΑΞΗ», ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ, «ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΚΛΗΡΗ ΠΕΤΡΑ ΣΤΟΝ ΣΚΛΗΡΟ ΔΙΣΚΟ», ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ, ΓΑΛΛΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΘΗΝΩΝ, 7-10 ΙΟΥΝΙΟΥ 1995, ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ — ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΙΧΑΛΗΣ Σ. ΜΑΚΡΑΚΗΣ, ΑΘΗΝΑ 1998). |
Ο ζωγράφος—χαράκτης Γιώργης Βαρλάμος στο χαλκογραφικό πιεστήριο του αγαπημένου του δασκάλου Γιάννη Κεφαλληνού, όπου τυπώθηκαν στο υπόγειο Εργαστήριο Χαρακτικής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών οι χαλκογραφίες του μνημειώδους λευκώματος «Δέκα λευκαί λήκυθοι του Μουσείου Αθηνών», τελευταίου βιβλίου που τεχνούργησε ο Κεφαλληνός με τους μαθητές του («συνεργάτες», όπως τους ονόμαζε ο ίδιος) Βαρλάμο, Λουίζα Μοντεσάντου και Νίκο Δαμιανάκη από το 1953 ώς το 1955 (φωτ.: Γιάννης Χίος). Οι εικόνες του λευκώματος έχουν γίνει με χαλκογραφικές μεθόδους για το σχέδιο και τη φθορά του χρόνου στις ληκύθους —ξυλογραφίες για τα χρώματα. Τα δοκίμια των χαλκογραφιών «τραβήχτηκαν» από τον Βαρλάμο, που διατήρησε ευλαβικά το πιεστήριο, ενώ οι ξυλογραφίες του λευκώματος τυπώθηκαν στο «κολομβιανό» τυπογραφικό πιεστήριο, που βρίσκεται σήμερα στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο: «Τους χρωστάμε ευγνωμοσύνη για το ότι ποτέ δεν διαμαρτυρήθηκαν για τις ιδιοτροπίες μας και την απέραντη σχολαστικότητα μας, που ίσως να μην πήγε στα χαμένα...», έγραφε ο Βαρλάμος (περ. «Νέα Εστία», τχ. 742, 1958), πραγματικός καλλιτέχνης του βιβλίου, για τα πιεστήρια. Το λεύκωμα στοιχειοθετήθηκε με τα στοιχεία Θεόκριτου, που είχε σχεδιάσει ο Κεφαλληνός για την έκδοση «Θύραις» του Θεόκριτου —τα «Βουκολικά»—, η οποία δεν υλοποιήθηκε (Ε.Χ. Κάσδαγλης, «Η γραμματοσειρά Θεόκριτος του Γιάννη Κεφαλληνού: Μια νέα χάραξη», Εταιρεία Ελληνικών Τυπογραφικών Στοιχείων, «Τα Ελληνικά Γράμματα: Από την σκληρή πέτρα στον σκληρό δίσκο», Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, 7-10 Ιουνίου 1995, επιμέλεια — εισαγωγή Μιχάλης Σ. Μακράκης, Αθήνα 1998). Η ανυπολόγιστη συμβολή του Κεφαλληνού στη διαμόρφωση του προσώπου της νεότερης ελληνικής χαρακτικής, μέσα από τη διδασκαλία του, επεκτείνεται και στον χώρο της εικονογράφησης βιβλίων. Το μάθημα της εφαρμογής της χαρακτικής στην τυπογραφία και τη διακόσμηση του βιβλίου άρχισε να διδάσκεται από το 1939 στο τέταρτο έτος και οι φοιτητές υποχρεώνονταν στο τέλος του έτους να υποβάλουν ένα πραγματικό υπόδειγμα βιβλίου με όλα τα στοιχεία που το χαρακτηρίζουν. Η συγκεντρωμένη γνώση που αποκόμισαν οι σπουδαστές του Εργαστηρίου ώς το 1957 είχε ως αποτέλεσμα να ασχοληθούν αργότερα σχεδόν όλοι επισταμένως με την τέχνη του βιβλίου. Μετά το 1950 και σε επαγγελματικό επίπεδο εργάστηκαν με περισσή συνέπεια, εικονογραφώντας βιβλία μικρά και καθημερινά, ποιητικές συλλογές Κα μυθιστορήματα, αλλά και πολυτελείς εκδόσεις με χαρακτικά που τύπωναν οι ίδιοι σε λυτά φύλλα για εκδόσεις που κυκλοφορούσαν σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων και απευθύνονταν σε συλλέκτες και βιβλιόφιλους.
 |
| ΤΟ ΧΑΛΚΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΙΕΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΑΛΑΝΗ, ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΟ ΤΟΝ 17Ο ΑΙ. ΑΠΟ ΕΙΔΙΚΟ ΞΥΛΟ. ΤΟ ΠΙΕΣΤΗΡΙΟ ΑΥΤΟ, ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ Ο ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΧΑΡΑΚΤΗΣ ΤΥΠΩΝΕ ΤΙΣ ΧΑΛΚΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ, ΤΟΥ ΤΟ ΕΙΧΕ ΧΑΡΙΣΕΙ ΤΟ 1918 Ο DEGAS, ΠΟΥ ΤΟΝ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΙΑΚΩΒΟΥ ΡΙΖΟΥ ΣΤΗ ΜΟΝΜΑΡΤΡΗ. ΣΗΜΕΡΑ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΓΙΑΝΝΗ ΠΕΡΔΙΟΥ (ΦΩΤ.: «ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. Η ΣΥΛΛΟΓΗ ΓΙΑΝΝΗ ΠΕΡΔΙΟΥ», ΚΕΙΜΕΝΑ: ΝΕΛΛΗ ΜΙΣΙΡΛΗ - ΣΤΕΛΙΟΣ ΛΥΔΑΚΗΣ, ΑΘΗΝΑ 1998). |
Πολλοί απ' αυτούς ασχολήθηκαν και με τα διδακτικά βιβλία του δημοτικού και του γυμνασίου, εικονογραφώντας τις σελίδες τους με σχέδια και υδατογραφίες και φροντίζοντας για τη γενικότερη αισθητική τους (Κ. Γραμματόπουλος, Β. Κατράκη, Α. Τάσσος, Ι. Μόραλης, Χ. Δαγκλής, Τ. Κάνθος, Λ. Μοντεσάντου, Τ. Κατσουλίδης). Ετσι, για ένα διάστημα περίπου είκοσι ετών παρατηρεί κανείς μια πληθώρα βιβλίων του εμπορίου, εικονογραφημένων, ως επί το πλείστον στο εξώφυλλο, με προμετωπίδες και αρχικά γράμματα και, συχνά, χαρακτικά εντός κειμένου, φιλοτεχνημένα από γνωστούς χαράκτες που σήμερα πλέον αποτελούν συλλεκτικά αντικείμενα. Με την τεχνολογική πρόοδο και τις αλλαγές που αυτή επέβαλε στον χώρο της αισθητικής του βιβλίου, οι εκδόσεις με πρωτότυπα χαρακτικά περιορίστηκαν στο ελάχιστο, σε σημείο που σήμερα πια να αποτελούν εξαίρεση μόνο και να κυκλοφορούν ως επί το πλείστον ως ειδικές συλλεκτικές εκδόσεις, στη μορφή πολυτελών λευκωμάτων.
«ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑ» ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» ΑΘΗΝΑ 1996
from ανεμουριον https://ift.tt/37bIyAN
via IFTTT