Στις 26 Σεπτεμβρίου του έτους 1573 σ' ένα από τα πιο παλιά χωριά της Ικαρίας, στα Κοσίκια, η Σταματίνα η Κουμαδίνα συμφώνησε με τον Λέο Καφάκο να παντρέψουν τα παιδιά τους, την Καλή και τον Ξένο. Και η Σταματίνα η Κουμαδίνα έδινε στην κόρη της για προίκα έναν σπιτόγυρο και ένα σπίτι, χωράφια, αμπέλια, περιβόλια, κήπους, ελιές, ένα μαντροστάσι, δεκαέξι πρόβατα, μια αγελάδα και πέντε μελίσσια. Ακόμη, ένα πιθάρι για κρασί και έξι γαστριά. Όλα αυτά περιγράφονται με όλες τις λεπτομέρειες τους σε ένα από τα παλαιότερα προικοσύμφωνα που γνωρίζουμε ότι συντάχθηκαν στην Ικαρία με όλους τους νομικούς τύπους της εποχής. Παρόμοια έγγραφα που χρονολογούνται από τα τέλη του 16ου αιώνα έως και τα μέσα του 19ου υπάρχουν διάσπαρτα στα ικαριώτικα σπίτια μέσα σε παλιά σεντούκια και τσίγκινα κουτιά, για να μαρτυρούν τις μικρές και μεγάλες στιγμές της ζωής των απλών ανθρώπων σε μια περίοδο ξεχασμένη από την Ιστορία.
 |
| Η ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ «ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ». ΙΔΡΥΘΗΚΕ ΤΟ 1775 ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟ ΝΗΦΩΝΑ. |
Οι φιλότιμες προσπάθειες ενός ιστοριοδίφη, του Σταυρινού Ζολώτα, πριν από πολλά χρόνια, και η γενναιόδωρη ανταπόκριση σ' αυτήν της Ικαριακής Αδελφότητας στην Αθήνα, είχαν αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας πολυτιμότατης αρχειακής συλλογής. Αποτελείται από πολλές εκατοντάδες δικαιοπρακτικά έγγραφα, δημόσια και ιδιωτικά, μαζεμένα από διάφορα χωριά της Ικαρίας και χρονολογούμενα μέχρι τις αρχές του αιώνα μας. Όπως κάθε αρχειακή συλλογή έτσι και αυτή αποτελεί τον καθρέφτη της κοινωνίας περασμένων εποχών και μας επιτρέπει να διεισδύσουμε στις κρυφές πτυχές της για να αποκτήσουμε πολύτιμη ιστορική γνώση, αλλά και να ερμηνεύσουμε σημερινές κοινωνικές συμπεριφορές, να ξεδιαλύνουμε πολλές παρεξηγήσεις. Είναι αλήθεια πως το νησί και στα αρχαία χρόνια αλλά και στα νεότερα το θεωρούσαν απομονωμένο, δυσπρόσιτο και άγονο. Σ' αυτό συνέβαλε και η γεωγραφική του διαμόρφωση, που δεν επέτρεπε την εύκολη και ασφαλή προσάραξη πλοίων. Αυτός άλλωστε είναι ο λόγος που στην Ικαρία κάποιοι θεσμοί και κάποια κοινωνικά φαινόμενα παρακολουθούσαν με αργότατο ρυθμό τις εξελίξεις που συνέβαιναν στην ευρύτερη περιοχή. Το ικαριακό αρχείο από την πλευρά αυτή, της μελέτης των κοινωνικών θεσμών είναι μια πηγή πληροφοριών εξαιρετικής σημασίας. Πρόκειται κυρίως για αγοραπωλησίες χωραφιών, προικοσύμφωνα, δωρεές, αφιερώσεις κτημάτων σε ναούς, διανομές γονικής περιουσίας και διαθήκες. Οι περισσότεροι συντάκτες των έγγραφων είναι ιερείς, που έχουν ταυτόχρονα το οφφίκιο του οικονόμου ή του νοταρίου του νησιού, αλλά και κάποιοι γενικά ολιγογράμματοι λαϊκοί. Μια ιδιαίτερη κατηγορία αρχειακού υλικού αποτελούν οι «μάνες». Αυτές είναι μικρά τετράδια, όπου ο νοτάριος ή το πρόσωπο που είχε αναλάβει τη σύνταξη των δικαιοπραξιών κατέγραφε με λίγα λόγια το περιεχόμενο της κάθε δικαιοπραξίας.
 |
| ΦΥΛΛΟ ΑΠΟ ΠΕΡΓΑΜΗΝΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ 13ΟΥ ΑΙΩΝΑ, ΜΕ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΥΜΕΩΝ ΤΟΥ ΘΑΥΜΑΣΤΟΡΕΙΤΟΥ. |
Ο τύπος με τον οποίο συντάσσονται τα δικαιοπρακτικά έγγραφα μας οδηγεί στην υστεροβυζαντινή περίοδο και στα χρόνια της γενουατοκρατίας. Η χρονολόγηση γίνεται με το σύστημα από Χριστού γεννήσεως και η εισαγωγή με την επίκληση του ονόματος του Χριστού ή της Αγίας Τριάδος. Ακολουθεί η έκθεση της υπόθεσης και στο τέλος αναφέρονται οι ρήτρες και οι εγγυήσεις για την εξασφάλιση των δικαιοπρακτούντων προσώπων μαζί με τις ιδιόχειρες υ πογραφές των συντακτών και των μαρτύρων. 0 τύπος αυτός στις γενικές του γραμμές είναι κοινός για όλα τα νησιά του Αιγαίου, αλλά κάποιες λεκτικές και νομικές λεπτομέρειες κάνουν τα ικαριακά έγγραφα να ξεχωρίζουν. Π.χ. στις ρήτρες, όποιος αθετήσει τη συμφωνία είναι υποχρεωμένος να πληρώνει «της ευρισκομένης αφεντιάς» ή της «ζουμάγιας» (από την τουρκική λέξη τζουμα'άτ = κοινότης) ένα σημαντικό ποσό. Ή ακόμη αναφέρεται η πληρωμή του «τέλους» ή του «ακροστίχου» (προφανώς του φόρου εγγύου ιδιοκτησίας) σε μελίσσια. Επίσης στα προικοσύμφωνα ή και στις διαθήκες συχνή είναι η αναφορά σε πιθάρια που είναι δύο κατηγοριών: τα κρασοπά (για το κρασί) και τα σιταροπά (για το στάρι). Αλλά και άλλη μια ενδιαφέρουσα συνήθεια του νησιού περνάει μέσα από τα έγγραφα αυτά. Πολλές οικογένειες που ήταν κτήτορες ναών εκτός από τη συντήρηση τους και την προσφορά λαδιού ανελάμβαναν κατά την ημέρα του πανηγυριού να προσφέρουν κρέας και ψωμί στους παρευρισκομένους. Η υποχρέωση αυτή περνάει αναλογικά και στους κληρονόμους των κτητόρων και αναφέρεται ειδικά στις διαθήκες όπως και στις δωρεές το ποσοστό που θα ανελάμβανε ο κάθε κληρονόμος. Τα περισσότερα έγγραφα είναι απελπιστικά κακογραμμένα (με γράμματα τσιγκριά, όπως τα λένε στο νησί), και ο μελετητής χρειάζεται πολλή προσπάθεια αλλά και φαντασία για να τα διαβάσει. Είναι και αυτό το φαινόμενο ένα ακόμη αποτέλεσμα της απομόνωσης του νησιού. Πάντως, η πληθώρα των τοπωνυμίων, αλλά και γενικά ο λεξιλογικός πλούτος που εμπεριέχεται σε αυτά είναι εκπληκτικός και προσφέρεται για πολύπλευρες εθνολογικές και ανθρωπολογικές έρευνες. Ήδη το αρχείο αυτό έχει μικροφωτογραφηθεί από το Ιστορικό και Παλαιογραφικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης και είναι προσιτό στην έρευνα. Πραγματικά θα προσφερόταν τεράστια υπηρεσία στην ιστορική γνώση για το νησί, αν το παράδειγμα του Σταυρινού Ζολώτα το εμιμούνταν και άλλοι και προσέφεραν τα παλιά χαρτιά του, ώστε αυτό το αρχείο να εμπλουτιστεί ακόμη περισσότερο. Η καταστροφή ή και η παραμέληση τους μοιάζει με αυτοκτονία.
Τα χειρόγραφα
Σε μια από τις επισκέψεις μου στο νησί, πριν από πολλά χρόνια, είχα την τύχη να εντοπίσω στο άλλοτε Γυμνάσιο του Αγίου Κηρύκου μια αξιόλογη συλλογή χειρογράφων και παλαιών εντύπων. Η συλλογή αυτή προέρχεται από την πλησιόχωρη μονή του Ευαγγελισμού «της Λευκάδας», που αποτελούσε για μακρά σειρά ετών πνευματικό κέντρο του νησιού. Η μονή ανάγει την Ίδρυση της στον Αγιορείτη ιερομόναχο Νήφωνα το έτος 1775 και είναι αποτέλεσμα των ερίδων των κολλυβάδων, που είχαν ταράξει τη μοναχική πολιτεία του Αγίου Ορους. Ο Νήφων μαζί με τέσσερις συνασκητές του εγκαταλείπει το Αγιο Όρος και μετά από περιπλάνηση στη Σάμο, την Πάτμο και τους Φούρνους εγκαταστάθηκε στην Ικαρία, όπου έκτισε και το μοναστήρι. Είχε στενούς δεσμούς με τον άγιο Μακάριο τον Νοταρά και μολονότι αυτός τον βοήθησε και οικονομικά, δεν μπόρεσε να παραμείνει στην Ικαρία για πολύ χρόνο. Έφυγε και έκτισε το μοναστήρι του Ευαγγελισμού της Σκιάθου. Όμως δεν ξέχασε την Ικαρία. Έστειλε εκεί τρεις από τους μαθητές του και αυτοί ανακαίνισαν το αρχικό μοναστήρι και στέριωσαν εκεί. Είναι φυσικό ο αρχικός πυρήνας των χειρογράφων και εντύπων να προέρχεται από το Αγιο Όρος και να έχει περιεχόμενο εκκλησιαστικό. Υπάρχουν όμως και άλλα, προερχόμενα από την Πάτμο, τη Σύμη και την Πελοπόννησο, με φιλολογικό και ιστορικό περιεχόμενο. Τρία από αυτά (αρ. 5, 10 και 11) αποτελούν δωρεά προς τη μονή του αρχιμανδρίτη Σεραφείμ Παναγιωτίδη, ο οποίος διετέλεσε πρωτοψάλτης της μονής Αγίου Ιωάννου Θεολόγου της Πάτμου, καθώς και διδάσκαλος και γραμματέας της Σύμης, όπου πέθανε το έτος 1917. Δύο χειρόγραφα (αρ. 5 και 8) έχουν σχέση με τη σχολή των Κυδωνιών, γιατί περιέχουν κείμενα του μεγάλου σοφού Βενιαμίν του Λεσβίου και γραμματικά έργα του Γρηγορίου Σαράφη, διδασκάλων και των δύο της σχολής κατά τη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα. Ένα επίσης χειρόγραφο προερχόμενο από τη Δημητσάνα, αφού πέρασε από το Αργός και τα Κύθηρα βρέθηκε στα χέρια του Σεραφείμ Παναγιωτίδη στην Πάτμο και τη Σύμη.
 |
| Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΤΟΥ ΤΑΛΕΫΡΑΝΔΟΥ. ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΓΡΑΜΜΕΝΟ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΤΩΝ 1811-1814 ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΥΠΡΙΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΑΝΤΩΝΙΟ ΤΕΪΡΜΕΝΤΖΟΓΛΟΥ. ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΣΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΠΟΥ ΒΡΕΘΗΚΕ ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΗΡΥΚΟΥ. |
Από όλα τα χειρόγραφα θα μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε ένα, που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Είναι το υπ' αρ. 5 που περιέχει τον γνωστό εθνεγερτικό διάλογο με τον τίτλο «Ρωσσαγγλογάλλος», ένα τμήμα της Φυσικής του Βενιαμίν του Λεσβίου, ένα στιχούργημα για τις νίκες των Ρώσων κατά του Ναπολέοντα, ένα ακόμη προτρεπτικό για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και μια σειρά από μανιφέστα και διπλωματικά κείμενα του Ναπολέοντα και του Ταλευράνδου σχετικά με την πολιτική της Γαλλίας απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το χειρόγραφο είναι γραμμένο από έναν Κύπριο, πιθανώς μαθητή της σχολής των Κυδωνιών, τον Αντώνιο Τεϊρμεντζόγλου, μουσικό (όπως ονομάζει τον εαυτό του) από τη Λευκωσία μεταξύ των ετών 1811-1814, στοιχείο που αποτελεί μια ακόμη μαρτυρία της συμμετοχής του κυπριακού ελληνισμού στην προετοιμασία του εδάφους για την Επανάσταση του '21. Αξίζει να αναφέρω εδώ μερικούς από τους τίτλους των κειμένων αυτών καθώς και την αρχή και το τέλος ενός από τα άγνωστα μέχρι τώρα εθνεγερτικά στιχουργήματα. Μετάφρασις του διά κηρυκτικού της Υψηλής Πόρτας διδόμενου προς αλλογενείς πράσβεις καθ' ον καιρόν εκήρυξε τον πόλεμον κατά της Ρωσίας, 1807 κατά τον Μάρτιον. - Λόγος συμβουλευτικός κυρίου Ταλλιαράν προς απαντάς τους εν τη Παρισιακή Συγκλήτω παρακινητικός περί των πρακτέων και διδακτικός τρεχόντων ως από στόματος του αυτοκράτορος και βασιλέως Ναπολέοντος (κατά Ελλήνων). - Σύνταξις διά στίχων περί του πολέμου Πονεπάρτη μετά των Ρούσσων 1813,1η Μαρτίου εις Κωνσταντινούπολιν.
Ηθοποιία παθητική ως εκ προσώπου της Ελλάδος.
ΑΡΧΗ
1
Ήλιε συ / που νύκτα και ημέρα / στην εδικήν μας σφαίραν / την γην περιπόλων / φωτίζεις κάθε τόπους / και ζώα και ανθρώπους / πλήρεις πολλών καλών,
2
είδες ποτέ / τοσαύτην δυστυχίαν / να γένη εις καμμίαν / εσχατιάν της γης, / όση σ' εμέ συνέβη / εξ ότου θριαμβεύει / δράκων ο εναγής;
ΤΕΛΟΣ
50
Και συ φωστήρ / Απόλλων Υπερίων / καθ' Ομηρον τον θείον, / ος παντ' έφορας / και πάντα επακούεις, / δέξους τας της αθλίης / ευχάς τε και αράς.
51
Την ποθητήν / σελήνην μη φώτισης, / αλλά να την σκότισης / του φέγγους υστερών / και αντ' αυτής να λάμψη / με ευσέβειας λάμψη / πλήθος Χριστού σταυρών.
52
Αλλοδαπών / εθνών άλλα μεν πείσον, / για να με βοηθήσουν / κρυφά ή φανερά / ή ν' αδιαφορήσουν / καν να μη συμφωνήσουν / με ύδραν την σκληράν.
53
Μόνη εγώ / ελπίζω να ημπορέσω / τύραννον ν' απολέσω, / να ιδώ την αυγήν / την της ελευθερίας, / ήτις ήτον σοφίας / αρχαίας μου πηγή.
ΙΚΑΡΙΑ 7 ΗΜΕΡΕΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΑΘΗΝΑ 1998
from ανεμουριον https://ift.tt/39OXKEs
via IFTTT