Μαζί με τον Κουν έχω περάσει τη μισή θεατρική μου ζωή. Πάνω από 25 έργα, χρόνια και χρόνια δουλειάς, αμέτρητες ώρες πρόβας, περιοδείες, τηλεφωνήματα και κουβέντες που δεν τέλειωναν ποτέ· ο αφόρητος Ξανθίας να μας μασάει τα παντελόνια. Όσο περνά ο καιρός, βαραίνει όλο και πιο πολύ η απουσία του· τα λόγια δυσκολεύουν...
Είχε έρθει στο σπίτι του Λυκαβηττού να συζητήσουμε για την καλοκαιρινή παράσταση που ετοιμάζαμε... Νομίζω, ήταν ο «Προμηθέας». Αρχίσαμε μια από εκείνες τις ατέλειωτες συζητήσεις. Λογομαχούσαμε ώρα. Το πείσμα του, το πάθος του, η γοητεία του, το πολύπλοκο μυαλό του, το χαμόγελό του, τα όνειρά του, τα ξεσπάσματά του, η παραδοχή του δίκιου σου, το κλείσιμό του, η τρέλα του, ο κόσμος του και πάνω απ’ όλα ο έρωτας για το παιχνίδι, ο έρωτας για τον έρωτα, ο έρωτας για το θέατρο...
Σταμάτησε την κουβέντα, ρούφηξε απ’ το τσιγάρο που είχε αρχίσει να του καίει τα δάχτυλα, έσκυψε και διάβασε το χειρόγραφο που κρεμόταν καρφιτσωμένο πάνω απ’ το γραφείο μου ανάμεσα από δεκάδες άλλες σημειώσεις και σχεδιάσματα. Μου το είχε στείλει ο Ελύτης λίγες μέρες πριν...
Κάρολος Κουν και Διονύσης Φωτόπουλος στην Επίδαυρο, σε πρόβες.
«Ξέρω δεν θα μου το συγχωρέσει ο χρόνος που τον έβαλα σε δοκιμασία: ή εγώ ή εκείνος. Προτείνω τη ζωή με την κάνη στον κρόταφο και περιμένω». Με κοίταξε. Ένα χαμόγελο βαθιάς πίκρας. Ύστερα από μεγάλη παύση είπε: «Πόσο μ’ αρέσει». Αμέσως, σφίγγοντας τα δόντια, ανάβοντας το επόμενο τσιγάρο, ξαναγεμίζοντας τα μάτια του με τη γνωστή λάμψη: «Και τα άσπρα κοστούμια του χορού δεν θα ξεχάσεις να μου τα βρωμίσεις!», είπε.
— ...Πιστεύετε ότι η σκηνογραφία σας αρχίζει να γίνεται πιο οργανωμένη με τον «Πλούτο»; Στους πρώτους «Όρνιθες» πηγαίνατε ψάχνοντας;
«Οι τελευταίοι “Όρνιθες” ήταν λίγο decadence. Μπήκανε ποικίλα στοιχεία μέσα. Ήρθαν μοδίστρες και έκαναν τα κοστούμια, ενώ στον “Πλούτο” ήταν πιο αγνά».
— Περισσότερο κοντά στο ύφος γενικά που γινόταν μια συνολική δουλειά. Πάντως, από τότε υπήρχε ένα ψάξιμο μέσα στα λαϊκά και στα αρχαία στοιχεία, ανακατεμένο με σημερινές νύξεις...
«Ναι. Εκείνο τον καιρό είναι που γινόταν και η Λαϊκή Σκηνή· παράλληλα με την “Ερωφίλη” του Τσαρούχη».
— Ο Τσαρούχης ήταν ο πρώτος που μπλεκόταν μαζί σας στα κοστούμια. Δηλαδή, η «Ερωφίλη» ήταν το πρώτο έργο που δόθηκε σε κάποιον άλλον να κάνει σκηνικά και κοστούμια;
«Ναι, βέβαια. Μέσω του Κόντογλου τον είχα γνωρίσει».
— Ως μαθητής του Κόντογλου είχατε γνωρίσει τον Τσαρούχη;
«Και τον Αδαμαντοπώλη έπειτα μαζί με την “Άλκηστη”, τον επόμενο χρόνο. Ήταν πια η εποχή Κόντογλου. Τον Κόντογλου τον είχα πάει στο Κολέγιο και έκανε μάθημα ζωγραφικής στα παιδιά. Βεβαίως, δεν ήταν πετυχημένο. Και αυτός βαριόταν και τα παιδιά βαριόντουσαν, αλλά ήταν θέμα επιβίωσης γι’ αυτόν. Ήταν κι ένας άλλος κύκλος, δεν ήταν μόνο ο Κόντογλου αλλά και τα παρακλάδια του Κόντογλου, που ήταν πολύ επηρεασμένα. Η Έλλη Παπαδημητρίου, ποιήτρια αυτή. Είχε τις Λαϊκές Τέχνες στη γωνία της Πλατείας Συντάγματος. Ήταν ένα μαγαζί όπως τώρα είναι τα κρητικά, ήταν το πρώτο αλλά αυθεντικό».
— Α, μάλιστα...
«Όχι, δε μάζευε».
— Αντέγραφε;
«Όχι, υφάσματα είχε. Και πολύ ωραία. Θυμάμαι ένα που είχα πάρει από ’κεί, είχε ένα συνδυασμό καφέ με μπλε, ενώ στην αρχή έλεγα δεν πάει καφέ με μπλε. Κι εκείνη επέμενε πως αυτό πρέπει να ’ναι για τον Οδυσσέα, στον “Κύκλωπα” του Ευριπίδη».
— Από πότε είχατε αρχίσει να χρησιμοποιείτε υφαντά υφάσματα;
«Από εκείνη την εποχή».
— Από τον «Πλούτο», δηλαδή;
«Όχι, στον “Πλούτο” ακόμα δεν...»
— Στη Λαϊκή Σκηνή άρχισαν. Στο Κολέγιο ήταν με φτηνά ακόμη υφάσματα. Τα έξοδα αυτών των παραστάσεων ήταν του Κολεγίου. Έτσι δεν είναι;
«Ναι, αν και είχα αλατζά. Στον “Πλούτο” είχα αλατζά, όπως και στην “Ερωφίλη” θυμάμαι ένα πολύ φαρδύ, όλο σούρες, που ήταν όλο από αλατζά».
— Και ο Τσαρούχης εκείνη την εποχή στο θέατρο άρχισε πολύ εκ των ενόντων, με το πώς γίνονταν τα πατρόν. Άλλωστε δεν υπήρχαν πολύ επαγγελματίες μοδίστρες τότε. Γίνονταν πάνω στην πρόβα. Βλέποντας και διορθώνοντας...
«Ναι. Ο Τσαρούχης είχε αυτή την ευχέρεια. Ο Διαμαντόπουλος δεν ήξερε. Γι’ αυτό είχα βάλει στο πρόγραμμα της “Άλκηστης” εκτέλεση κοστουμιών Γιάννη Τσαρούχη. Και έγινε μεγάλη φασαρία στις εφημερίδες».
— Πήγε ο Διαμαντόπουλος και διαμαρτυρήθηκε. Ναι, μα τον Τσαρούχη τον είχαν χρησιμοποιήσει πολλοί. Και τον Γκίκα είχε βοηθήσει, στην Κοτοπούλη, το ’30...
«Όλοι διατείνονται ότι το σκηνικό της “Ερωφίλης” από μένα το πήρε, το 'κλεψε. Ήταν μεγάλη η διαμάχη τους. Εκ μέρους του Διαμαντόπουλου, όχι του Τσαρούχη».
— Γιατί ο Τσαρούχης μου έλεγε ότι ήθελε να κάνει το δεύτερο έργο ο Διαμαντόπουλος...
«Βέβαια. Και τον βοήθησε πάρα πολύ».
— Όλα αυτά τα πράγματα τα ’κάνε ο Τσαρούχης του οποίου έπιαναν πολύ τα χέρια. Έκανε και πατρόν και τέτοια...
«Στην εκτέλεση μου φάνηκε ότι ο Διαμαντόπουλος μόνο τη ζωγραφική έκανε από την παράσταση».
— Θυμόσαστε να είχε γίνει τότε κανένα περίεργο περιστατικό;
«Τους πέταγαν φλιτζάνια».
— Τους πέταγαν φλιτζάνια; Με φοβερό πάθος γίνονταν τα πράγματα...
«Εγώ μια φορά που ανέβασα το “Όνειρο”, κάηκαν τα σκηνικά. Τα ’βαψα μόνος μου. Το θυμάμαι. Κάτι περίεργα τελάρα. Πώς μπογιάτισα κάτι μικρούς που είχα για πνευματίδια γύρω γύρω. Τους έβαψα μαύρους».
— Με τι, με φούμο;
«Όχι, κανονική μπογιά. Και βαφόντουσαν μικρά παιδιά και φορούσαν άσπρα».
— Και θα μουτζουρωνόντουσαν στο τέλος;
«Ήταν η μουτζούρικη παράσταση».
— Η Λαϊκή Σκηνή άρχισε με την «Ερωφίλη» και συνέχισε με την «Άλκηστη». Αυτά ήταν τα δύο πρώτα έργα. Άρχισαν οι παραστάσεις και ύστερα από λίγο συγχωνευόντουσαν και γινόντουσαν δραστηριότητες της Λαϊκής Σκηνής...
«Μία μόνο. Ο “Πλούτος”. Εκείνο το καλοκαίρι είχαμε πάρει το θέατρο των Δελφών και κάναμε ορισμένες παραστάσεις. Ήταν ο “Πλούτος”, “Ο κατά φαντασίαν ασθενής”»...
— Στους Δελφούς, Μολιέρο; Α!...
«Ναι. Του Γογγώ ο “Επιθεωρητής” και έπαιζε τον Μπαγκαλιόσιν ο Καλλέργης. Ο Ζερβός ήτανε...»
— Στον Γογγώ ποιος έκανε τα σκηνικά και τα κοστούμια;
«Στον Γκόγκολ μου φαίνεται πως τα ’κανα εγώ. Στον Μολιέρο επίσης».
— Δηλαδή μέχρι τότε σ’ αυτές τις παραστάσεις που λέμε ήταν Τσαρούχης, Διαμαντόπουλος κι εσείς. Δηλαδή, εσείς είσαστε ώς τον «Πλούτο», μετά ήταν Τσαρούχης «Ερωφίλη», Διαμαντόπουλος «Άλκηστη» και ξανά εσείς στον Γκόγκολ...
«Ναι».
— Δεν θυμάστε να 'χει επέμβει άλλος σκηνογράφος;
«Όχι, όχι. Θυμάμαι μάλιστα στον Μολιέρο, που τον είχα κάνει εγώ, ότι ο Καραντινός μου ’κάνε μια αρκετά αυστηρή κριτική και μου έλεγε γιατί βάζω το μαύρο μπροστά, ενώ πρέπει τ’ ανοιχτά χρώματα να πηγαίνουν μπροστά και τα σκούρα πίσω».
Σκηνή από το «Πιστοποιητικό» του Νικολάι Ερντμαν που παίχθηκε το 1981 στο θέατρο «Βεάκη». Η μετάφραση ήταν της Άννας Βαρβαρέσου, η σκηνοθεσία του Γιώργου Λαζάνη και η σκηνογραφία του Δαμιανού Ζαρείφη. Από αριστερά Νικέτη Κουντούρη, Λυδία Κονιόρδου και ο Γιώργος Αρμένης.
— Ο Καραντινός έκανε τότε μιαν άλλη προσπάθεια.
«Είχε κι αυτός τον όμιλό του».
— Ύστερα από αυτές τις παραστάσεις πώς βρεθήκατε στην Κοτοπούλη; Η πρώτη σας παράσταση έξω ήταν της Κοτοπούλη, έτσι δεν είναι;
«Όχι, η Κατερίνα. “Εντα Γκάμπλερ”».
— Με σκηνικά και κοστούμια ποιανού;
«Κοίταξε, είχα κάνει στο Ωδείο αυτή την παράσταση του “Βυσσινόκηπου”, που ήταν σταθμός για μένα, υπήρχε ένας ενθουσιασμός μέσα στο Ελληνικό Ωδείο. Έπαιζε ο Ζερβός, ο Καλλέργης, ο Φωτόπουλος μου φαίνεται, και πρώτη γυναίκα του η Καπλά».
— Με σκηνικά δικά σας. Πότε περίπου;
«Με σκηνικά δικά μου, το ’38».
— Λοιπόν, είχε γίνει αυτή η παράσταση που είχε κάνει αίσθηση...
«Έπειτα από αυτή την παράσταση ήταν να παίξουμε και το “Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα”. Είχαμε αρχίσει πρόβες· έπειτα δεν είχαμε οικονομικά αντοχή, τον Ζερβό τον πήρε ο Μπαστιάς στο Βασιλικό. Μπήκε ο Ζερβός στο ταξί για να πάει· βγήκε από το ταξί, “όχι δεν θα φύγω”, πολύ συναισθηματικά πράγματα. Έψαχνα εν τω μεταξύ να βρω χρήματα να συνέχισα), πήγα και στην κυρία Χωρέμη, αλλά έδωσε χρήματα στον Τανάγρα, σ’ εμένα δεν έδωσε».
— Λοιπόν, κάνατε την παράσταση της Κατερίνας;
«Έπειτα από τον “Βυσσινόκηπο” με κάλεσε η Κατερίνα να της ανεβάσω την “Εντα Γκάμπλερ” και πήρα τρεις εβδομάδες άδεια από το Κολέγιο. Μου την έδωσε ο Davies, ο οποίος με ήξερε από δώδεκα χρονώ παιδί, από αυτόν πρωτόμαθα αγγλικά».
— Και δουλέψατε με σκηνικά και κοστούμια δικά σας;
«Δικά μου. Και θυμάμαι ακόμα απ’ τα κοστούμια το γιλέκο του Μπρακ, τους ταφτάδες της Κατερίνας και τα σκηνικά, είχα βάλει ένα κάδρο μεγάλο, αλλά είχα βάλει μόνο κάδρο».
— Νομίζω ότι η Κατερίνα είχε τη Μερτζάνη τότε μοδίστρα, αυτή που την είχε πάρει ο Φωκάς μετά στο Εθνικό. Η Μερτζάνη την έραβε. Ο Φωκάς μου έλεγε ότι τη γνώρισε εκεί...
«Δεν θυμάμαι. Πάντως θυμάμαι ότι στο σκηνικό είχα βάλει ένα κάδρο μεγάλο αλλά χωρίς να ’χει ζωγραφιά μέσα. Και μετά την “Εντα Γκάμπλερ” με φωνάζει ο Χέλμης. Ο Χέλμης είχε τότε το Σαραντίδη και είχε ανεβάσει με τον Χατζηκυριάκο-Γκίκα το “Όπως σας αρέσει”».
— Α, με το περιστροφικό σκηνικό, με κάποιο δάσος.
«Το οποίο δεν είχε απήχηση. Με φωνάζει ο Χέλμης, με τον όρο ότι θα έπαιρνα και τα επτά παιδιά μαζί. Γι’ αυτό δεν πήγε ο Ζερβός τελικά στον Μπαστιά. Τον πήρα μαζί μου στην Κοτοπούλη. Ζερβός, Καλλέργης, Διανέλος, Κοκκόλα, Φωτόπουλος, Φάνης Καμπάνης».
— Και πήγατε όλο το γκρουπ...
«Ολο, επτά παιδιά. Αυτός ήταν ο όρος. Αλλά ο πονηρός Χέλμης έκανε μικρά συμβόλαια, για ένα χρόνο· και στο τέλος του χρόνου κράτησε μόνο δύο ή τρεις. Κι από τότε με μίσησε ο Φωτόπουλος που δεν τον υπερασπίστηκα. Τότε συνδέθηκε με τον Παππά περισσότερο».
— Α, ήταν στην Κοτοπούλη.
«Ναι, και ήταν τα πρώτα σκηνικά που έκανα, ήταν “Το ταξίδι χωρίς αποσκευές” του Ανούιγ με σκηνικά δικά μου. Επειτα έκανα τον Ουάιλντ, αυτό που σου έλεγα “Μια γυναίκα χωρίς σημασία” με την Κοτοπούλη. Στο “Παιδί με τη χρυσή τύχη” τα σκηνικά τα έκανε ο Λάσκαρης· της “Ηλέκτρας” της Κοτοπούλη τα έκανε ο Αντωνόπουλος. Σηκώθηκα να φύγω απ’ την Κοτοπούλη γιατί μου είπε πως με ήθελε μόνο για τη mise en place, για τίποτ’ άλλο....»
Υ.Π. Απόσπασμα μιας μεγάλης κουβέντας που είχε κάνει ο σκηνογράφος Διονύσης Φωτόπουλος με τον Κάρολο Κουν στο εργαστήρι τον, με ανοικτό το μαγνητόφωνο. Επιλέχτηκαν αποσπάσματα που δείχνουν τη σχέση τον σκηνοθέτη με τη διαμόρφωση τον σκηνικού χώρου, ενώ παράλληλα αναφέρονται πρόσωπα και γεγονότα της πρώτης καλλιτεχνικής του περιόδου. Εχει διατηρηθεί σε μεγάλο βαθμό ο προφορικός λόγος. Το σύνολο της κουβέντας υπάρχει στο βιβλίο τον Διονύση Φωτόπουλου «Παραμύθια πέραν της όψεως» (Εκδόσεις «Καστανιώτης», 1990).
from anemourion https://ift.tt/2VA8YqL
via IFTTT