[ΓΡΑΦΕΙ Η ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΠΥΛΑ] Λίγοι γνωρίζουν τη σχέση του Δημήτρη Παπαδήμου με τον παγκόσμιας φήμης Αιγύπτιο αρχιτέκτονα Hassan Fathy, παρόλο που ο καϊρινής καταγωγής φωτογράφος είχε πρωταρχικό ρόλο στην ανάδειξη του Fathy ως ένα πρωτοπόρο στοχαστή σύγχρονων προβλημάτων οικιστικής. Ο Παπαδήμου δεν ήταν απλώς ο σύνδεσμος γνωριμίας του Fathy με τον συγγραφέα Lawrence Durrell, που ύμνησε τους πειραματι-σμούς του Fathy για την αναβίωση της αιγυπτιακής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.[1]
 |
| Ο ΔΙΑΣΗΜΟΣ ΑΓΓΛΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΛΟΡΕΝ ΝΤΑΡΕΛ (ΑΡΙΣΤΕΡΑ) ΚΑΙ Ο ΕΠΙΦΑΝΗΣ ΑΙΓΥΠΤΙΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΧΑΣΑΝ ΦΑΤΙ (ΔΕΞΙΑ) ΣΤΟ ΚΑΙΡΟ (1997) ΣΕ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ Σ. ΠΑΠΑΔΗΜΟΥ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΣΤΑΘΗΚΕ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΓΝΩΡΙΜΙΑΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΑΝΤΡΩΝ. ΣΕ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΝ Ο ΝΤΑΡΕΛ ΕΓΚΩΜΙΑΣΕ ΤΟΝΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΟΥΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΥΣ ΤΟΝ ΦΑΤΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ. |
Ο Παπαδήμου ήταν επίσης αυτός που υπογράμμισε με τις φωτογραφίες του την ευαισθησία του Fathy στο κλίμα και την κουλτούρα της Αιγύπτου, πριν ακόμα ο περισσότερος κόσμος στην Αίγυπτο και παγκόσμια να έχει αναγνωρίσει τη σημασία του έργου αυτού του αρχιτέκτονα.
Ο Fathy χάραξε καινούργιους δρόμους για την ερμηνεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής από το 1945, όταν σχεδίασε τη Νέα Γκούρνα στην άνω Αίγυπτο για να στεγάσει την κοινότητα της Παλαιάς Γκούρνα, χωριού κοντά στο Λούξορ κτισμένου πάνω από αρχαίους τάφους. Ο Αιγύπτιος αρχιτέκτονας άντλησε επιλεκτικά διδάγματα από παλιές ντόπιες κατασκευές με πήλινα τούβλα, αψίδες και θόλους, με στόχο να φτιάξει έναν οικισμό με οικονομικά μέσα, που θα εξασφάλιζε πιο άνετες και υγιεινές συνθήκες διαβίωσης, αλλά και που θα σεβόταν τις συνήθειες ζωής και τις αισθητικές αντιλήψεις των κατοίκων της αιγυπτιακής υπαίθρου. Το «πήλινο» χωριό που δημιούργησε επρόκειτο να είναι πρότυπο για μαζικές οικιστικές λύσεις που δεν θα εγκλώβιζαν τους ντόπιους σε απρόσωπα κουτιά από μπετόν -όπως αυτά που θα φύτρωναν σε διάφορες γωνιές τις υφηλίου τις επόμενες δύο δεκαετίες στο όνομα της ανάπτυξης. Με τη διάσωση-ανάδειξη της ντόπιας παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, ο Fathy ήθελε με λίγα λόγια να θέσει τα θεμέλια για την κοινωνική και πολιτιστική μεταρρύθμιση της υπαίθρου της χώρας του. Ομως ο πειραματισμός του Fathy διακόπηκε στη μέση μια και οι κάτοικοι της Παλαιάς Γκούρνα αρνήθηκαν τότε να μετακινηθούν (το έπραξαν μόνο πολλά χρόνια αργότερα). Ο Fathy επέρριψε την ευθύνη για το άδοξο τέλος του έργου στη γραφειοκρατική αδράνεια και αντιζηλία και το 1957 μετέβη για ένα πενταετές διάστημα στην Ελλάδα, όπου τον κάλεσε ο αρχιτέκτονας-πολεοδόμος Κωνσταντίνος Δοξιάδης για να εργαστεί στο τεχνικό του γραφείο και στο Αθηναϊκό Ινστιτούτο Οικιστικής. Με αυτό τον τρόπο ο Fathy γνώρισε και τον Δημήτρη Πικιώνη, με τον οποίο μοιραζόταν παρόμοια δημιουργική αφοσίωση στην παράδοση. Στην Ελλάδα, ο Fathy ξαναβρέθηκε επίσης με τον στενό του φίλο Παπαδήμο, που είχε εγκατασταθεί εκεί αφού έφυγε από την Αίγυπτο ένα χρόνο πιο πριν. Τόσο στην Ελλάδα όσο και αργότερα στην πατρίδα του, ο Fathy έκανε επίμονες αναφορές στη χρήση παραδοσιακών μεθόδων και υλικών και στα ευρύτερα διδάγματα που μπορούν να αντληθούν από τους παλαιότερους πειραματισμούς του. Αλλά μέσα από τον ζήλο τους να επιτύχουν ευρεία απήχηση, τα γενικά (κάι μερικές φορές σπουδαιοφανή) κηρύγματα του δεν κατάφεραν να μεταδώσουν τiς πολύ συγκεκριμένες ευαισθησίες και τη ζωντάνια της Νέας Γκούρνα. Ετσι το έργο του έμεινε γενικά στο περιθώριο για τΐς πρώτες δύο δεκαετίες μετά την υλοποίηση του.
ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ ΦΩΣ
Οι φωτογραφίες του Παπαδήμου έχυσαν καινούριο φως στη Νέα Γκούρνα. Το 1968 ο φωτογράφος, που είχε στο μεταξύ φωτογραφίσει πολλά έργα του Fathy στις επισκέψεις του στην Αίγυπτο, δημοσίευσε στο ελληνικό (με αγγλικές επίσης μεταφράσεις) περιοδικό «Αρχιτεκτονική», μια σειρά από μαυρόασπρες φωτογραφίες από την Νέα Γκούρνα, που κατάφεραν να αποτυπώσουν την ποικιλία, ζωντάνια, και πολύπλοκη υφή του έργου του Ραίήγ.[2] Φωτογραφίες από το εσωτερικό της αγοράς και του θεάτρου υπογράμμισαν την ποιητική απλότητα των κοινών χώρων, που πρόσφεραν ανακουφιστική σκιάδα και δροσιά δίπλα στον καυτό ήλιο. Οι φωτογραφίες των σπιτιών και των εσωτερικών αυλών μετέδιδαν τη γαλήνη των ιδιωτικών χώρων και την ευαισθησία τους στο ντόπιο κλίμα. Τα κοντινά πλάνα σε θολωτές στέγες και χοντρούς τοίχους ανέδειξαν τη σπιρτάδα της αρχιτεκτονικής σύνθεσης και τη λογική της πήλινης δομικής.
Οι ανθρώπινες φιγούρες καθώς και οι λεπτομέρειες εσωτερικών και εξωτερικών χώρων έδειξαν την προσεγμένη σχέση τους με την ανθρώπινη κλίμακα. Η δε απεικόνιση του μύλου που άλεσε τα υλικά και του φούρνου που έψησε τα τούβλα έφεραν τον κάθε αναγνώστη πιο κοντά στίς απτές διαδικασίες, που οδήγησαν στην υλοποίηση του γραφικού χωριού. Σε αντίθεση με τις ελάχιστες προηγούμενες δημοσιεύσεις σε αγγλόφωνα και γαλλόφωνα περιοδικά, που επέλεξαν να απεικονίσουν τη Νέα Γκούρνα με μακρινά πλάνα ή τεχνικά σχέδια,[3] η παρουσίαση του Παπαδήμου επέτρεψε για πρώτη ίσως φορά ένα νοερό περίπατο μέσα στο χωριό της αιγυπτιακής υπαίθρου και επέδειξε τις ευαισθησίες του στο ντόπιο κλίμα και κουλτούρα. Λίγους μήνες μετά, φωτογραφίες του Παπαδήμου δημοσιεύθηκαν στο Γαλλικό περιοδικό, Architecture D'Aujourd'hui, και αργότερα σε άλλα ευρωπαϊκά και αμερικανικά περιοδικά.[4]
ΚΑΙ ΣΕ ΜΙΑ ΕΚΔΟΣΗ
Η δημοσίευση των φωτογραφιών του Παπαδήμου στην «Αρχιτεκτονική» προηγήθηκε ακόμα και της αναγνώρισης που έτυχε ο Fathy στην χώρα του, όταν η αιγυπτιακή κυβέρνηση αποφάσισε, το 1969, να χρηματοδοτήσει την έκδοση Gourna: «A Tale of Two Villages». Το βιβλίο αυτό, όπου ο Fathy περιέγραφε με λεπτομέρεια τις τεχνικές και θεωρητικές διαστάσεις του πειράματός του, συμπεριέλαβε ακόμα περισσότερες φωτογραφίες του Παπαδήμου από την Νέα Γκούρνα, από άλλα κτήρια του Fathy, καθώς και από παραδοσιακά κτίσματα που ενέπνευσαν τον Fathy. Το έμπειρο μάτι του Παπαδήμου είχε εναρμονιστεί με τις ευαισθησίες του αρχιτέκτονα στο ηλιακό φως, το τοπικό κλίμα, και τις τεκτονικές λεπτομέρειες. Τόσο οι φωτογραφίες που συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο του Fathy, όσο και οι πολλές άλλες που βρίσκονται στο αρχείο Παπαδήμου και που αποτύπωσαν τη ζωή στην Αίγυπτο από τη Σίβα μέχρι τη Νουβία, αντικατοπτρίζουν τις κοινές ευαισθησίες του φωτογράφου με τον Fathy.
Η διεθνής προβολή του Fathy ολοκληρώθηκε λίγα χρόνια αργότερα, όταν το ίδιο κείμενο και φωτογραφίες επαναδημοσιεύθηκαν από αμερικανικό εκδοτικό οίκο με τον γενικότερης απήχησης τίτλο, «Architecture for the Poor». Την εποχή που η παγκόσμια κοινή γνώμη στράφηκε πια αποφασιστικά ενάντια στην απρόσωπη ομοιομορφία των μαζικών οικισμών του πρόσφατου παρελθόντος, το βιβλίο για τη Νέα Γκούρνα πρόσφερε νέα προσέγγιση. Από τότε το έργο του Fathy άσκησε μεγάλη επιρροή σε πολλά μέρη της γης, παρόλο που πολύ συχνά, οι ερμηνείες που επιδέχθηκε ταύτισαν τη Νέα Γκούρνα με ένθερμες προσπάθειες για επιστροφή σε ένα εξιδανικευμένο παρελθόν. Ομως οι φωτογραφίες του Παπαδήμου μπορούν να παίξουν ένα ξεχωριστό ρόλο, γιατί υπογραμμίζουν πως η φροντίδα του Fathy για τον παραδοσιακό πλούτο της χώρας του ήταν συνυφασμένη με σύγχρονα κοινωνικά οράματα και ευαισθησίες. Η εντύπωση που αφήνουν από τις αφηρημένες διαστάσεις των κτισμάτων και του χώρου, απομακρύνουν τη δυνατότητα μιας απλοϊκής εξίσωσης της Νέας Γκούρνα με μεταγενέστερες (μέχρι και τις μέρες μας) εξάρσεις παραδοσιομανίας.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ: Ο Δημ. Παπαδήμος βρίσκεται από το 1959 στο επιτελείο που συγκρότησε η Εμπορική Τράπεζα και άρχισε -μαζί με τον Μανόλη Βερνάρδο, επίσης φωτογράφο- συστηματική φωτογράφηση - καταγραφή των κτιρίων που είχαν οικοδομηθεί από την Απελευθέρωση (1821) μέχρι τις αρχές του 20ού αι. στην Αθήνα και σε άλλες ελληνικές πόλεις. Φωτογραφίες από τα πλέον αντιπροσωπευτικά κτίρια συνοδέυσαν την μνημειώδη έκδοση «Νεοκλασσική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα», εκδ. Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος, 1967.
from anemourion https://ift.tt/2TXvjO9
via IFTTT