Η Μικρασιατική Καταστροφή σηματοδοτεί το τέλος του αλυτρωτισμού ως κύριου καθοριστικού παράγοντα στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας. Επί έναν ολόκληρο αιώνα, το βασικό κίνητρο στην επιλογή της στρατηγικής κατεύθυνσης της ελληνικής διπλωματίας εστιαζόταν στη διεκδίκηση των επαρχιών εκείνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου υπερτερούσε αριθμητικά το ελληνικό έναντι των τυχόν άλλων συνοίκων εθνικών στοιχείων. Προϊόν της πρώιμης υιοθέτησης των θεμελιακών αρχών που είχαν πηγάσει από τον Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση, η προσήλωση των Ελλήνων στην κλασική δημοκρατική αρχή είχε συνυφανθεί με την αδιάλειπτη βίωση της εθνικοθρησκευτικής τους ιδιαιτερότητας κατά τους σκοτεινούς αιώνες της δουλείας. Η επίκληση, ήδη από τον Ρήγα Βελεστινλή, του αναφαίρετου δικαιώματος στον προσδιορισμό του μέλλοντός τους, από τους ίδιους τους επίδοξους πολίτες της Ελληνικής Δημοκρατίας, είχε σφραγίσει, στην αφετηρία της, την πορεία αυτή.
Η δημιουργία του πρώτου ανεξάρτητου εθνικού κράτους στον ευρύτερο χώρο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Εγγύς Ανατολής έδωσε το έναυσμα για την τροχοδρόμηση μιας αντίστοιχης απελευθερωτικής πορείας και των γειτονικών λαών και, παράλληλα, αποτέλεσε το πρώτο βήμα καθ’ οδόν προς την εθνική χειραφέτηση και των υπολοίπων, εξακολουθητικά αλύτρωτων, Ελλήνων. Η ενσωμάτωση, διαδοχικά, της Επτανήσου και της Ηπείρου και Θεσσαλίας στη διάρκεια του 19ου αιώνα και η επέκταση των ορίων της ελληνικής επικράτειας περαιτέρω στην Ήπειρο, στη Μακεδονία και στον ευρύτερο χώρο του Αιγαίου Πελάγους, προσέδωσαν στην Ελλάδα, την επαύριον των Βαλκανικών πολέμων, έκταση ικανή ήδη να περιλάβει το μείζον τμήμα της εθνικής οικογένειας. Ό,τι σημαντικό απέμεινε από την τελευταία αυτή στη Θράκη, στον Πόντο και στη Μικρά Ασία, έμελλε να περιληφθεί, και αυτό, στα όρια της ελεύθερης επικράτειας με τη Συνθήκη των Σεβρών, τον Αύγουστο του 1920. Αλίμονο, όμως, η ίδια διαδικασία που οδήγησε, στιγμιαία, στην ύψιστη δικαίωση, σηματοδότησε, στην απόληξή της, την αποτυχία, μη αναστρέψιμη πλέον, της πολιτικής της Μεγάλης Ιδέας στην πιο τολμηρή έκφανσή της.
 |
| Ο μητροπολίτη ς Χρυσόστομος. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο στα χέρια του τουρκικού όχλου, στον οποίο τον παρέδωσε ο εκπρόσωπος της συντεταγμένης Τουρκικής Δημοκρατίας διοικητής Nurettin Paşa τη νύχτα της 27ηςΑυγούστου 1922. |
Η ήττα του ελληνικού στρατού, στο μέτρο που προσδιόρισε την όλη έκβαση της μικρασιατικής εκστρατείας, θα ήταν εύλογο να εκτιμηθεί καθεαυτή, ως ιστορικό γεγονός πρωταρχικής σημασίας. Η συμπλοκή εν τούτοις πολιτικών και διπλωματικών συγκυριών, συνυφασμένων με τη ρευστή πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων, με την εξελικτική πορεία του τουρκικού εθνικιστικού κινήματος και, ακόμη, με την αβέβαιη ισορροπία ανάμεσα στις φυλετικές ομάδες που συνέθεταν το πληθυσμικό μωσαϊκό της οθωμανικής επικράτειας, θα προσδώσει στο ίδιο αυτό γεγονός καταλυτικές ιστορικές διαστάσεις. Η ολοκληρωτική επικράτηση στο πεδίο των πολεμικών επιχειρήσεων θα αποφέρει για το Μουσταφά Κεμάλ τη δυνατότητα να εφαρμόσει απρόσκοπτα το πολιτικό του πρόγραμμα, ως τις απώτερες παραμέτρους του - συγκεκριμένα, να εξοστρακίσει από τα εδάφη, όπου έστω σχετικά υπερτερούσε το τουρκικό μουσουλμανικό, κάθε αλλογενές εθνικό ή θρησκευτικό πληθυσμικό στοιχείο. Ο Ελληνισμός, έπειτα από τρεις χιλιετίες ζωογόνας παρουσίας, ωθούνταν βίαια στην έξοδο από τη Μικρά Ασία, τον Πόντο, και, ακόμη την ανατολική Θράκη.
Θα ήταν δυνατό να υποτεθεί ότι, έστω και μια μερίδα από τα δύο περίπου εκατομμύρια Ελλήνων που διαβιούσαν στο χώρο της «καθ’ ημάς Ανατολής», θα κατόρθωνε να αντισταθεί στην άτεγκτη βούληση των Τούρκων εθνικιστών, ανεξέλεγκτων ήδη στην ευρύτερη ζώνη που είχαν επιβάλει δυναμικά την κυριαρχία τους; Η συνειδητοποίηση της ουσιαστικής αδυναμίας για αντίδραση, θα ωθήσει την ελληνική κυβέρνηση όχι απλά να επικυρώσει συμβατικά αλλά και, κατά τραγική συγκυρία, να ολοκληρώσει το έργο της εξόδου των ομοεθνών της από τις προπατορικές τους εστίες. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο ενσαρκωτής αυτός της Μεγάλης Ιδέας στην πιο τολμηρή έκφανσή της, επικεφαλής ήδη της ελληνικής αντιπροσωπείας στις διαπραγματεύσεις για την υπογραφή της ειρήνης, θα σπεύσει να επιζητήσει, προτού η αναπόφευκτη φυγή του ελληνικού στοιχείου από τα τουρκικά εδάφη αποτελέσει τετελεσμένο γεγονός σε μονομερή βάση, την αντίστοιχη εκκένωση της ελληνικής επικράτειας από την παρουσία των συμπαγών μουσουλμανικών πληθυσμών. Με δική του πρωτοβουλία, θα επισπευσθεί η διαπραγματευτική διαδικασία που θα απολήξει, στις 30 Ιανουαρίου του 1923, στη συνομολόγηση της υποχρεωτικής ανταλλαγής των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Η Μικρά Ασία, από τις παρυφές της Κωνσταντινούπολης ως την Αλεξάνδρεια και από την Αλικαρνασσό ως τις εσχατιές του Πόντου, μεταβαλόταν, για πρώτη φορά στην ιστορία, σε γεωπολιτική ζώνη με αποκλειστική την παρουσία του μουσουλμανικού στοιχείου.
ΤΟ ΟΜΟΙΟΓΕΝΕΣΤΕΡΟ ΕΘΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ
Αν χρειαζόταν κάποιος να στηρίξει ακόμη και τον πιο προωθημένο ισχυρισμό για τη σημασία της μικρασιατικής τραγωδίας, το τελευταίο αυτό γεγονός θα αρκούσε για να τον δικαιώσει. Η συνάρτηση εν τούτοις με τη διαμόρφωση νέων γεωπολιτικών όρων στο σημείο συμβολής της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, με την Εγγύς Ανατολή, δεν απόρρεε από μόνη τη νέα φυσιογνωμία της τουρκικής επικράτειας. Η Ελλάδα, ακόμη, μέσα από τα ερείπια της καταστροφής, θα αντλήσει ερείσματα ικανά να συμβάλουν στην εθνική ανασυγκρότηση. Η εισροή περισσότερων από ενάμισι εκατομμύριο προσφύγων, δημιουργικών αστών και αγροτών από τις «χαμένες πατρίδες» της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Θράκης, θα εμπλουτίσει το ανθρώπινο δυναμικό τα ελεύθερα επικράτειας - ποσοτικά και ποιοτικά. Η εθνική συνοχή θα ενισχυθεί αποφασιστικά -ιδιαίτερα στις αραιοκατοικημένες ευαίσθητες βόρειες επαρχίες της - και η παραγωγική δραστηριότητα θα ενταθεί εντυπωσιακά στην ύπαιθρο, αλλά και στα μεγάλα αστικά κέντρα. Η Ελλάδα, εστία της ελληνικής εθνικής οικογένειας, μετά και την αναγκαστική αναχώρηση του μεγάλου όγκου των αλλογενών στοιχείων που διαβιούσαν στα εδάφη της, αναγόταν σε ένα από τα εθνολογικά ομοιογενέστερα - κατά μια άποψη στο ομοιογενέστερο εθνικό κράτος της Ευρώπης.
 |
| Κέρκυρα, 20 Ιανουαρίου 1923. Ομάδα Ελλήνων προσφύγων του Πόντου σε αναμνηστική φωτογραφία. Πηγή: «Προσφυγική Ελλάδα», εκδ. Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, 1922. |
 |
| Λωζάννη, 24 Ιουλίου 1923. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος συνυπογράφει, ως επικεφαλής της Ελληνικής αντιπροσωπίας τη φερώνυμο συνθήκη. Πηγή: Εκδοτική Αθηνών. |
Προτού αποτυπωθούν οι νέες κατευθύνσεις που προοιωνίζονταν στο πολιτικό πεδίο, η πραγματική κατάσταση που απέρρευσε από τη Μικρασιατική Καταστροφή είχε συνεπαχθεί τη ριζική αναθεώρηση των γενικότερων ιδεολογικών προσανατολισμών του Ελληνισμού. Το υποκατάστατο της ιδεολογίας που είχε συνεγείρει γενεές Ελλήνων και είχε αποτυπωθεί στην πράξη και στον λόγο, έμελλε να αναζητηθεί προς διαφορετικές ανάμεσά τους κατευθύνσεις, χωρίς απτό συχνά περιεχόμενο. Αν όμως η γενικότερη αυτή αναζήτηση προοριζόταν να προεκταθεί σε χρονικό μάκρος, οι πολιτικές επιπτώσεις του ίδιου αυτού φαινομένου καθιστούσαν επιτακτική την άμεση διαμόρφωση νέων ρηξικέλευθων επιλογών. Οργανικά συναρμοσμένες, οι αναγκαιότητες της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής έμελλαν να υπαγορεύσουν τις παραμέτρους μιας νέας εθνικής στρατηγικής. Έπειτα από έναν αιώνα προσήλωσης στο ιδεώδες του αλυτρωτισμού, η Ελλάδα υιοθετούσε ως καθοριστικό γνώμονα στη διαμόρφωση της εξωτερικής της πολιτικής την προάσπιση της εδαφικής ακεραιότητας και τη διατήρηση της ανεξαρτησίας της. Η εμμονή στο καθεστώς των συνθηκών της ειρήνης και στους κανόνες της διεθνούς νομιμότητας καθιερωνόταν ως σταθερή βάση της. Η εξάλειψη των εθνολογικών προϋποθέσεων που είχαν αναγάγει την απελευθέρωση των αλύτρωτων ομοεθνών σε πρωταρχικό μέλημα, θα αποτελέσει την αφετηρία για την αντιστροφή των στρατηγικών επιλογών της χώρας. Η συγκέντρωση στα εδάφη της ελεύθερης επικράτειας του μείζονος - σε συντριπτικό ποσοστό - τμήματος της εθνικής οικογένειας, είχε αποστερήσει την επεκτατική πολιτική από το ουσιαστικό της περιεχόμενο και καθιστούσε, ταυτόχρονα, επιτακτική την ανάγκη για την εσωτερική ανασύνταξη - πολιτική, κοινωνική, οικονομική. Η επίλυση των εκκρεμών αλυτρωτικών αιτημάτων, προς την κατεύθυνση - τότε - της Δωδεκανήσου, της Βορείου Ηπείρου και της Κύπρου, έμελλε να αντιμετωπιστεί από την υπεύθυνη ηγεσία ως συνάρτηση της αναβάθμισή του διεθνούς κύρους και της διπλωματικής ισχύος της χώρας. Η Ελλάδα, υπό τις νέες αυτές συνθήκες, θα αναχθεί, σταθερά έκτοτε, σε σταθεροποιητικό περιφερειακό παράγοντα και θα συμβάλει θετικά, σε κάθε σχεδόν περίσταση, στην προώθηση της γενικότερης διαδικασίας για την ορθολογική οργάνωση της διεθνούς κοινωνίας.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΒΟΛΟΠΟΥΛΟΣ
ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ 1919-1922
ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ
ΑΘΗΝΑ
2002
from anemourion https://ift.tt/3cnzeMi
via IFTTT