Η καλύτερη έρευνα παράγεται όταν οι ερευνητές και η κοινωνία συνεργάζονται. Μια τέτοια «συμπαραγωγή» έρευνας μεταξύ ερευνητών του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» και πολιτών-επιστημόνων λαμβάνει χώρα στη Μεσσηνία με στόχο τη διερεύνηση της προσωπικής έκθεσης του τοπικού πληθυσμού σε επικίνδυνους περιβαλλοντικούς ρύπους.
Στο σπίτι του Β.Μ. στην Καλαμάτα βρίσκεται εγκατεστημένο ένα μινι περιβαλλοντικό παρατηρητήριο, μια αθόρυβη μικροσυσκευή που μετρά την ποιότητα του αέρα. Παράλληλα, ο ίδιος, η σύζυγός και τα δυο ενήλικα παιδιά τους, για κάποιο χρονικό διάστημα, θα φέρουν έναν ελαφρύ εξοπλισμό, μια μικρή συσκευή και έναν αισθητήρα-ρολόι) που θα καταγράφει την έκθεσή τους σε ρύπους, τον βηματισμό τους, τον καρδιακό τους παλμό και άλλες παραμέτρους. Όπως οι ίδιοι λένε, αυτός ο εξοπλισμός δεν είναι καθόλου ενοχλητικός, τους ακολουθεί στην καθημερινότητά τους και εκτιμά με ακρίβεια την πραγματική έκθεσή τους στο περιβάλλον. Και τους ακολουθεί γιατί ο Β.Μ και τα μέλη της οικογένειάς του είναι 4 από τους 100 εθελοντές που συμμετέχουν σε μια επιστημονική έρευνα ως «πολίτες-επιστήμονες»!
Σύμφωνα με το έγκριτο επιστημονικό περιοδικό Nature, τα τελευταία χρόνια ένας αυξανόμενος αριθμός ερευνητικών δραστηριοτήτων σε διεθνές επίπεδο υιοθετούν την προσέγγιση της «συμπαραγωγής» έρευνας. Επιστημονικές ομάδες συνεργάζονται συχνά με απλούς πολίτες ή με κατάλληλες κοινωνικές ομάδες για να πραγματοποιήσουν από κοινού έρευνα. Το «από κοινού», συχνά αφορά σε όλα τα στάδια μιας έρευνας, από την αρχική σύλληψη της ιδέας και τη διαμόρφωση του έργου έως τη δημοσίευση.
unsplash
Αυτή η "συμπαραγωγή" έρευνας μπορεί να λάβει πολλές μορφές. Οι επιστήμονες του κλίματος, για παράδειγμα, συνεργάζονται με τους αγρότες για να προσαρμόσουν τα ερευνητικά έργα ώστε να επικεντρωθούν στις μεταβαλλόμενες κλιματολογικές συνθήκες ή ερευνητές από τον τομέα της υγείας συνεργάζονται με ενώσεις ασθενών για να αναπτύξουν εφαρμογές που θα εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους. Και στην Ελλάδα τελευταία αρχίζει να γίνεται αντιληπτό πως η ερευνητική "συμπαραγωγή" ευνοεί την κοινωνία και οδηγεί σε καλύτερη έρευνα, τόσο από τεχνική άποψη, διότι αντιπροσωπεύει περισσότερους παράγοντες, όσο και δεοντολογικά, επειδή είναι πιο δίκαιη.
Μια τέτοια περίπτωση είναι η έρευνα που διενεργείται από το Εργαστήριο Ατμοσφαιρικής Χημείας & Καινοτόμων Τεχνολογιών/ΙΠΡΕΤΕΑ και το Ινστιτούτο Πυρηνικής & Σωματιδιακής Φυσικής του ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος στη Μεσσηνία, με χρηματοδότηση της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Οι ερευνητές μελετούν την προσωπική έκθεση των κατοίκων της Μεσσηνίας σε περιβαλλοντικούς ρύπους τόσο στο εσωτερικό (κατοικία, χώρος εργασίας, δημόσια κτίρια), όσο και στο εξωτερικό περιβάλλον δραστηριοποίησής τους.
Ένα πρόγραμμα που εφαρμόζεται για πρώτη φορά στην περιοχή
Σύμφωνα με τους υπεύθυνους της δράσης η περιοχή της Μεσσηνίας επιλέχθηκε επειδή διαθέτει μια ποικιλία αστικών, βιομηχανικών, αγροτικών παραγόντων που επηρεάζουν την ποιότητα της ατμόσφαιρας. Είναι το πρώτο πρόγραμμα τέτοιου είδους που εφαρμόζεται στην περιοχή και η ιδιαιτερότητά του έγκειται στο γεγονός ότι μελετάται η προσωπική έκθεση του καθενός εκ των εθελοντών συμμετεχόντων και όχι η ατμοσφαιρική ρύπανση συνολικά.
«H μελέτη της προσωπικής έκθεσης του πληθυσμού (και ιδιαίτερα των ευπαθών ομάδων πχ. ηλικιωμένοι, έγκυοι, ασθενείς) σε περιβαλλοντικούς κινδύνους, είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς τα αυξημένα επίπεδα αέριων ρύπων έχουν συσχετιστεί με την εμφάνιση ή την επιδείνωση καρδιοαναπνευστικών νοσημάτων και αλλεργιών. Στο πλαίσιο της παραπάνω έρευνας θα μελετηθεί η προσωπική έκθεση 100 εθελοντών που ζουν στην περιοχή της Μεσσηνίας και συγκεκριμένα θα εξεταστεί η έκθεσή τους στους εξής ρύπους: αιωρούμενα σωματίδια (PM1,PM2.5,PM10), πτητικές οργανικές ενώσεις (TVOCs), μονοξείδιο του άνθρακα (CO), διοξείδιο του άνθρακα (CO2), και διοξείδιο του αζώτου (NO2)», εξηγεί ο Δρ. Θωμάς Μάγγος που είναι Διευθυντής Ερευνών του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» και υπεύθυνος της μελέτης.
Το πρόγραμμα ξεκίνησε επίσημα πριν ένα χρόνο, αλλά στην πράξη «πάγωσε» λόγω της πανδημίας, καθώς ήταν δύσκολο για τους επιστήμονες να επισκέπτονται τα σπίτια των εθελοντών και να τοποθετούν τις συσκευές. Ουσιαστικά η δράση ξεκίνησε τον περασμένο Μάιο και θα υλοποιηθεί σε δυο φάσεις. Η φάση που «τρέχει» ήδη θα ολοκληρωθεί στα τέλη Ιουλίου και η επόμενη θα ξεκινήσει τον ερχόμενο Νοέμβριο και θα διαρκέσει μέχρι τον Φεβρουάριο του 2023.
«Ο στόχος μας δεν είναι μόνο να διαπιστώσουμε την ύπαρξη ρύπων στην περιοχή, αλλά να δημιουργήσουμε μια βάση δεδομένων γνωρίζοντας τα μικροπεριβάλλοντα όπου κινούνται οι άνθρωποι για να βελτιώσουμε την ποιότητα της ατμόσφαιρας. Ουσιαστικά πρόκειται για τη δημιουργία ενός «εργαλείου» που θα παραδοθεί στους τοπικούς παράγοντες για να τους βοηθήσει στη λήψη αποφάσεων. Παράλληλα θα ενημερώνονται και οι πολίτες με διαγράμματα χρονικής απεικόνισης για να μπορούν και οι ίδιοι να παίρνουν μέτρα σε ατομικό επίπεδο. Για παράδειγμα, γνωρίζοντας κάποιος πολίτης ότι η διαδρομή που ακολουθεί καθημερινά είναι επιβαρυμένη με ρύπους να μπορεί να την αλλάξει», συμπληρώνει ο κ. Μάγγος, σύμφωνα με τον οποίο η επιλογή των εθελοντών έγινε βάσει χαρτογράφησης: «Επιλέξαμε μόνιμους κατοίκους Μεσσηνίας όχι μόνο μέσα από την Καλαμάτα, αλλά και από χωριά. Μας ενδιαφέρει να συμπεριλάβουμε άτομα από όσον το δυνατόν περισσότερες περιοχές, από όλες τις ηλικιακές ομάδες και από ένα ευρύ φάσμα επαγγελματικών δραστηριοτήτων».
Πρόγραμμα για ευαισθητοποιημένους για το περιβάλλον πολίτες
Αντίστοιχα προγράμματα έχουν υλοποιηθεί με επιτυχία και σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες (όπως Μιλάνο, Στουτγάρδη, κ.ά). Για να συμμετάσχει κάποιος στο πρόγραμμα θα πρέπει καταρχάς να είναι ενήλικος, να αποδεχτεί την χρήση ανώνυμα των δεδομένων που θα συλλεχθούν και να συμπληρώσει με πληροφορίες κάποια ερωτηματολόγια που θα του ζητηθούν για να διευκολυνθεί η έρευνα. Σε πρακτικό επίπεδο θα πρέπει να έχει στο σπίτι του συνεχή λειτουργία (WiFi) για τις ανάγκες συνδεσιμότητας των οργάνων και της μεταφοράς των δεδομένων και να διαθέτει Smartphone με Bluetooth με iOS7 ή Android4.0 και πάνω (για λόγους συνδεσιμότητας του φορητού εξοπλισμού που θα φέρει).
Τα αποτελέσματα της έρευνας θα είναι εντελώς ανώνυμα και σε κάθε συμμετέχοντα θα δοθεί από την αρχή ένας κωδικός για την ταυτοποίησή του. Οι προσωπικές πληροφορίες του δεν θα διαρρεύσουν κατά τη διάρκεια της μελέτης, ανάλυσης ή παρουσίασης των σχετικών αποτελεσμάτων, σύμφωνα με τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων. Κάθε εθελοντής θα ενημερωθεί σχετικά με την ποιότητα του αέρα τόσο μέσα στην κατοικία του, αλλά και για την προσωπική του έκθεση σε ρύπους, κατά τη διάρκεια των εξωτερικών δραστηριοτήτων του (π.χ. στην εργασία του, κατά την άθλησή του, κατά την μετακίνησή του κ.α.)
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα υποστηρίζει ενθέρμως και ως εθελοντής και ως επιστήμονας ο Μανώλης Μάκαρης που είναι διευθυντής της Καρδιολογικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου Καλαμάτας: «Δεδομένου ότι η ρύπανση της ατμόσφαιρας ως γνωστόν έχει ενοχοποιηθεί ως μια γενεσιουργός αιτία των καρδιαγγειακών νοσημάτων θα ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρον να εξαχθούν πολύτιμα συμπεράσματα για την έκθεση των κατοίκων της Μεσσηνίας σε αέριους ρυπαντές στο μικροπεριβάλλον», σχολιάζει ο ίδιος.
Οι απαρχές της επιστήμης των πολιτών χρονολογούνται τουλάχιστον μερικές χιλιετίες πίσω. Στην αρχαία Κίνα, οι ακρίδες κατέστρεφαν συχνά τις σοδειές και οι κάτοικοι βοήθησαν στην παρακολούθηση των κρουσμάτων για περίπου 2.000 χρόνια. Η ίδια η φράση «επιστήμη των πολιτών» επινοήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Ο Alan Irwin, ένας κοινωνιολόγος που τώρα διδάσκει στο Copenhagen Business School, την όρισε τόσο ως «μια μορφή επιστήμης που αναπτύχθηκε και θεσπίστηκε από τους ίδιους τους πολίτες», όσο και ως «επιστήμη που βοηθά τις ανάγκες και τις ανησυχίες των πολιτών».
Τέτοιους ανήσυχους και ευαισθητοποιημένους για το περιβάλλον πολίτες συνεχίζουν να αναζητούν οι υπεύθυνοι του προγράμματος για να συμμετάσχουν σε αυτό το «έξυπνο» εξειδικευμένο περιβαλλοντικό παρατηρητήριο στην Μεσσηνία. Οι ενδιαφερόμενοι που επιθυμούν να λάβουν μέρος εθελοντικά μπορούν να απευθυνθούν στον Δρα. Θωμά Μάγγο : tmaggos@ipta.demokritos.gr ή στην Δρα. Δικαία Σαραγά: dsaraga@ipta.demokritos.gr ή στο τηλέφωνο:210-6503710
*Η παραπάνω δράση αποτελεί μέρος της Πράξης «Έξυπνο, εξειδικευμένο περιβαλλοντικό παρατηρητήριο στη Μεσσηνία (ISEO)» η οποία χρηματοδοτείται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Πελοπόννησος 2014- 2020».
from Dnews: Τελευταία νέα και ειδήσεις https://ift.tt/KSPnAdz
via IFTTT