Με τη λήξη του πολέμου, ξεκινούν οι προσπάθειες νομισματικής σταθεροποίησης και οικονομικής ανασυγκρότησης σε ένα πολιτικό κλίμα που χαρακτηρίζεται από δύο πολιτικά γεγονότα, που θα σημαδέψουν, για πολλές δεκαετίες, την πορεία της πολιτικής και οικονομικής ζωής της χώρας: τον εμφύλιο πόλεμο και την πολιτική και οικονομική παρέμβαση των ΗΠΑ, που ακολουθεί την υποχώρηση της πολιτικής και οικονομικής παρουσίας των Άγγλων και εκφράζεται μέσω της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας και του Σχεδίου Μάρσαλ. Τα δύο αυτά γεγονότα δεν είναι άσχετα μεταξύ τους. Με το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου οι ΗΠΑ αναδύονται ως μια νέα παγκόσμια δύναμη που έρχεται να διεκδικήσει, πέραν των αμερικανικών γεωγραφικών
 |
| Ο Εμμανουήλ Τσουδερός, αντιπρόεδρος της κυβέρνησης θ. Σοφούλη και υπουργός Οικονομικών (αριστερά) τη στιγμή της υπογραφής της Αγγλοελληνικής Οικονομικής Συμφωνίας στο βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών, το απόγευμα της 24ης Ιανουαρίου 1946. Δεξιά, ο Άγγλος υπουργός Εξωτερικών της Εργατικής κυβέρνησης, Ερνεστ Μπέβιν. |
ορίων, νέες σφαίρες επιρροής και να αντικαταστήσει με σύγχρονες μορφές ρόλους παλαιότερων συντηρητικών δυνάμεων. Το εγχείρημα αυτό παίρνει, επί τρεις και πλέον δεκαετίες, άλλοτε ήπιες και άλλοτε βίαιες μορφές, που συνδέονται με τοπικές εντάσεις, ενδοσυμμαχικές διενέξεις και συγκαλυμμένες επεμβάσεις - από την Ελλάδα έως το Βιετνάμ. Οι εξωτερικές αυτές παράμετροι εμπλέκονται με τις εσωτερικές εξελίξεις, με την τοπική, κοινωνική και ταξική δυναμική και με τις παρεμβάσεις και σχεδιάσεις άλλων ισχυρών διεθνών δυνάμεων, που έχουν επίσης αναδυθεί ενισχυμένες από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η διετία 1944-1946 δείχνει ότι η χώρα δεν μπορεί μόνη της, παρά την επισιτιστική βοήθεια από διεθνείς οργανώσεις, να μπει στο δρόμο της ανασυγκρότησης, όπως συνέβη, σε μεγάλο βαθμό, με πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες που είχαν, επίσης, υποστεί σκληρές δοκιμασίες κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Προφανώς, στην περίπτωση της Ελλάδας, βάρυναν η μεγάλη έκταση των πολεμικών καταστροφών, η άρνηση των ηττημένων να αποδώσουν τα ποσά των πολεμικών αποζημιώσεων, οι εσωτερικές πολιτικές αδυναμίες και οι αντιθέσεις που υποδαυλίζονταν από τις νέες ανερχόμενες παγκόσμιες δυνάμεις. Οι οικονομικές αυτές εξελίξεις, σε συνάρτηση με τις εσωτερικές πολιτικές και κοινωνικές εντάσεις, άνοιξαν το δρόμο στην αμερικανική, οικονομική και πολιτική, παρέμβαση του 1947.
Η δεύτερη νομισματική διαρρύθμιση (η πρώτη είχε γίνει στις 3 Νοεμβρίου του 1944) θεσπίζεται στις 4 Ιουλίου του 1945 με τον Νόμο 462 περί Νομισματικής Διαρρυθμίσεως, με τον οποίο ορίζεται νέα σχέση της δραχμής έναντι των ξένων νομισμάτων. Τώρα 2.000 δραχμές είναι ίσες με 1 λίρα Αγγλίας και 500 δραχμές ίσες με 1 δολάριο ΗΠΑ. Ο νόμος εντάσσεται στο γενικότερο πείραμα του Κ. Βαρβαρέσου, κυριότεροι στόχοι του οποίου είναι: α) η στήριξη της ελληνικής οικονομίας μέσω επαρκούς συμμαχικής βοήθειας και β) η επιβολή ελέγχου στις τιμές και τα ημερομίσθια με σκοπό την αναδιανομή του εισοδήματος προς όφελος των εργαζομένων και των φτωχότερων τάξεων. Η εφαρμογή αυτού του προγράμματος κρίθηκε αναγκαία, καθώς η οικονομία παραμένει στάσιμη από το Νοέμβριο του 1944 έως το Μάιο του 1945, ενώ δεν προωθείται η νομισματική εξυγίανση και το κόστος ζωής ανέρχεται σημαντικά. Η γρήγορη αποτυχία του πειράματος θα οδηγήσει στην Αγγλοελληνική Συμφωνία του Ιανουαρίου 1946.
 |
| Πειραιάς, 1945. Άδειασμα φορτίου της αγγλοαμερικανικής επισιτιστικής βοήθειας (Φωτ.: Συλλογή Μ.Γ. Τσαγκάρης) |
Η συμφωνία αυτή συνιστά ισχυρή παρέμβαση στην ελληνική οικονομία και είναι η τελευταία προσπάθεια που γίνεται από την αγγλική πλευρά για τη νομισματική σταθεροποίηση και τη δημοσιονομική εξυγίανση. Πρόκειται, ουσιαστικά, για την τρίτη κατά σειρά νομισματική διαρρύθμιση. Με τη συμφωνία αυτή η ελληνική πλευρά αναλαμβάνει την υποχρέωση να συστήσει τρεις επιτροπές ελέγχου της οικονομικής και δημοσιονομικής πολιτικής: μια νομισματική επιτροπή, μια συμβουλευτική οικονομική επιτροπή και μια ομάδα Βρετανών συμβούλων στα ελληνικά υπουργεία. Αποφασίζεται, επίσης, να συσταθεί στην Τράπεζα της Ελλάδος ειδικός λογαριασμός καλύμματος, από 15 εκατομμύρια χάρτινες λίρες, τις οποίες πρέπει να καταθέσει η Τράπεζα της Ελλάδος, και από 10 εκατομμύρια χάρτινες λίρες Αγγλίας πιστώσεις. Τέλος, ανάμεσα στις υποχρεώσεις της Ελλάδας είναι και η νέα ισοτιμία της δραχμής με τα ξένα νομίσματα.
 |
| Κινητή ιατρική μονάδα στη Θήβα, το 1946 (Φωτ.: Συλλογή Ν.Ε. Τόλη). |
Ιδιαίτερης σημασίας γεγονός είναι η συγκρότηση της Νομισματικής Επιτροπής που παρεμβάλλεται ως τρίτος πόλος ανάμεσα στο κράτος και την Τράπεζα της Ελλάδος και η οποία επιχειρεί να απορροφήσει τους νομισματικούς κραδασμούς από τις παρενέργειες που συνδέονται με τις αυτόνομες ενέργειες των δύο άλλων πόλων. Με τη συμφωνία του Ιανουαρίου 1946, με την οποία είναι συνδεδεμένη και η αμερικανική παρουσία στην Ελλάδα (μέσω της συγκρότησης των διαφόρων επιτροπών) και η οποία έχει ισχύ για όλη τη διάρκεια του 1946, μετριάζεται η οξύτητα του νομισματικού προβλήματος, ενώ ταυτόχρονα οι ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης, αν και χαμηλοί, σηματοδοτούν μια μικρή βελτίωση σε σχέση με την προηγούμενη διετία, που δεν είχε μπορέσει να υπερβεί τους κατοχικούς δείκτες. Πιο συγκεκριμένα, στη γεωργία έχουμε τάσεις γρήγορης ανόδου, ενώ στη μεταποίηση η μικρή βελτίωση αφορά ορισμένες βιομηχανίες του κλάδου τροφίμων και υφαντουργίας. Το Δόγμα Τρούμαν και το Σχέδιο Μάρσαλ δημιουργούν νέα δυναμική στο χώρο της οικονομίας και της πολιτικής το 1947. Το πολιτικό-οικονομικό στοίχημα των ΗΠΑ να αποκαταστήσουν την οικονομία και να κρατήσουν την Ελλάδα στο πλαίσιο της Δυτικής Συμμαχίας φαίνεται να κερδίζεται με τη λήξη του εμφυλίου το 1949. Τα βασικά γνωρίσματα αυτής της οικονομικής και πολιτικής παρέμβασης των ΗΠΑ την περίοδο 1947-1950 είναι: Η σχεδόν ολοσχερής ανάληψη της οικονομικής πολιτικής της χώρας από τις στρατιωτικές και οικονομικές αποστολές των ΗΠΑ και τις συναφείς με αυτές επιτροπές.
 |
| Κυριάκος Βαρβαρέσος (1884-1957). Οικονομολόγος και πολιτικός. Αντιπρόεδρος και υπουργός Εφοδιασμού στην κυβέρνηση Βούλγαρη, μετά την Απελευθέρωση, κατάρτισε σχέδιο οικονομικής ανασυγκρότησης της Ελλάδος, που όμως απορρίφθηκε ως ριζοσπαστικό. |
Η δημιουργία από τις επιτροπές αυτές νέων οικονομικών θεσμών για το σχεδιασμό της οικονομίας και τον έλεγχο του εξωτερικού εμπορίου. Η παροχή σημαντικής στρατιωτικής και επισιτιστικής βοήθειας, και των αναγκαίων πιστώσεων και δανείων για την οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας. Οι διάφορες επιμέρους οικονομικές πολιτικές επεδίωκαν την εξισορρόπηση του ισολογισμού τρεχουσών συναλλαγών, του κρατικού προϋπολογισμού, τη νομισματική σταθερότητα και τη σταθερότητα των τιμών. Έτσι, στην εξεταζόμενη περίοδο παγώνουν οι εργατικές αμοιβές, ελέγχεται ο εξωτερικός εμπορικός τομέας, αναστέλλεται η πολιτική αγοράς και πώλησης λιρών από την Τράπεζα της Ελλάδος και επιβάλλονται πρόσθετοι φόροι στα υψηλότερα εισοδήματα. Κρίσιμο κλειδί για την επιτυχία αυτής της προσπάθειας αποτέλεσε η επισιτιστική βοήθεια, που συνέβαλε στη διατροφή του πληθυσμού, τη διατήρηση χαμηλών εργατικών αμοιβών και τον περιορισμό των εισαγωγών. Η εφαρμογή αυτής της πολιτικής θα δημιουργήσει εντάσεις και στους κόλπους των ελληνικών κυβερνήσεων, ανάμεσα στις ομάδες του ντόπιου βιομηχανικού κεφαλαίου, αλλά και στους διάφορους αμερικανικούς θεσμούς - διπλωματικούς και πολιτικούς. Ειδικότερα, οι αιτιάσεις από ελληνικής πλευράς σχετικά με την οικονομική βοήθεια των ΗΠΑ θα επικεντρωθούν στο ύψος της βοήθειας, στην κατεύθυνση των πιστώσεων και την αποτελεσματικότητα τους. Στο τέλος του 1949, η ελληνική οικονομία εμφανίζεται βελτιωμένη σε πολλούς τομείς σε σύγκριση με το 1947. Η εγχώρια παραγωγή πλησιάζει τα προπολεμικά επίπεδα. Η γεωργία εμφανίζεται ενισχυμένη και η βιομηχανία επιτυγχάνει σε ορισμένους τομείς αρκετά καλές επιδόσεις. Γενικά, το εθνικό εισόδημα εμφανίζει αισθητή άνοδο. Ο τιμάριθμος κινείται σε χαμηλότερα επίπεδα από πριν, αλλά η ψαλίδα ανάμεσα στις τιμές και τους μισθούς παραμένει αρκετά μεγάλη. Ο εμφύλιος πόλεμος 1946-1949 έχει σημαντικό κόστος χρηματοδότησης και από τις δύο πλευρές και σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία και την κοινωνία. Οι κοινωνικές επιπτώσεις είναι προφανείς. Τα οικονομικά αποτελέσματα, όμως, απαιτούν μια πιο συστηματική διερεύνηση. Την περίοδο 1947-1949 έχουμε μια ανάκαμψη της εγχώριας παραγωγής που εγγίζει τα όρια της προπολεμικής. Οι επιτεύξεις αυτές αφορούν περισσότερο τη γεωργία, λιγότερο τη βιομηχανία και καθόλου την κτηνοτροφία, για ευνόητους λόγους. Η οικονομική δραστηριότητα σε πολλές γεωγραφικές περιοχές είχε ανακοπεί, καθώς 700.000 και πλέον κάτοικοι αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, εξαιτίας των ανώμαλων συνθηκών, όταν την ίδια στιγμή τα φτωχότερα στρώματα στις αστικές περιοχές συμμετείχαν στο κόστος ανασυγκρότησης με τη φορολογία του πληθωρισμού και το πάγωμα των μισθών και ημερομισθίων. Η νέα περίοδος για τη χώρα, που αρχίζει από το 1950, θέτει με άλλους όρους το πρόβλημα της οικονομικής ανάπτυξης, με μια οικονομία, όμως, που εισέρχεται στη νέα εποχή με τα ίδια διαρθρωτικά προβλήματα με εκείνα της προπολεμικής περιόδου.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΛΑΦΑΤΗΣ
Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ 1945-1950
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ
1999
from anemourion https://ift.tt/Y4P2Xi8
via IFTTT