Μέσα στις αναταραχές του μεσαιωνικού ελληνικού κόσμου, όταν η Γαλλική ιπποσύνη συνάντησε τη βυζαντινή παρακαταθήκη, γεννήθηκε ένα μικρό φεουδαρχικό κράτος στη σκιά του Οίτη και του Σπερχειού. Η Βαρωνία του Ζητουνίου, με το όνομα Girton δηλαδή της σημερινής Λαμίας, αποτελεί ένα από τα πιο ξεχωριστά παραδείγματα λατινικής διοίκησης στην ελληνική ύπαιθρο κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας.
📜 Ίδρυση και Ιστορικό Πλαίσιο
Μετά τη Δ’ Σταυροφορία και την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1204, ο ελλαδικός χώρος διαμελίστηκε μεταξύ φράγκων, βενετών και άλλων σταυροφορικών δυνάμεων. Στο πλαίσιο αυτό, δημιουργήθηκε το Πριγκιπάτο της Αχαΐας, ένα από τα ισχυρότερα φραγκικά κρατίδια στη νότια Ελλάδα. Υπό την αιγίδα του, ιδρύθηκε και η Βαρωνία του Ζητουνίου γύρω στο 1205–1210, ως μία από τις δώδεκα βαρωνίες που απάρτιζαν το πριγκιπάτο.
⚔️ Οι Βαρόνοι του Ζητουνίου
Ο πρώτος γνωστός βαρόνος του Ζητουνίου ήταν πιθανότατα κάποιος Φράγκος ιππότης – ίσως από την οικογένεια Αλέαρδου, σύμφωνα με ορισμένες πηγές. Η βαρωνία περιλάμβανε τη Λαμία (τότε Ζητούνι) και την ευρύτερη περιοχή της Φθιώτιδας, ενώ στηρίχθηκε στο κάστρο που υπήρχε στην κορυφή του λόφου, στη σημερινή θέση του κάστρου Λαμίας. Το κάστρο αυτό ανακατασκευάστηκε και ενισχύθηκε από τους Φράγκους και αποτέλεσε διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο.
Η Βαρωνία είχε τριπλό ρόλο: διοικητικό, στρατιωτικό και οικονομικό. Οι βαρόνοι εισέπρατταν φόρους, διατηρούσαν στρατιωτική φρουρά και εκπροσωπούσαν τα συμφέροντα του πρίγκιπα της Αχαΐας στην ανατολική Στερεά Ελλάδα.
⚖️ Το Καθεστώς των Υποτελών
Ο ντόπιος πληθυσμός – κυρίως Έλληνες Ορθόδοξοι – βρέθηκε υπό τη διοίκηση Φράγκων Καθολικών, σε ένα καθεστώς φεουδαρχικής υποτέλειας. Οι αγρότες πλήρωναν φόρους σε χρήμα και σε είδος, ενώ η Ορθόδοξη Εκκλησία περιθωριοποιήθηκε προς όφελος του Λατινικού κλήρου. Οι τοπικές αντιστάσεις ήταν συχνές, αν και σποραδικές, καθώς οι Φράγκοι εγκαταστάθηκαν σε φρούρια και όχι σε ανοιχτές πεδιάδες.
🏰 Η Στρατηγική Σημασία του Ζητουνίου
Η θέση του Ζητουνίου ήταν κομβική: έλεγχε τη δίοδο από τη Θεσσαλία προς τη νότια Ελλάδα, τη διέλευση προς τις Θερμοπύλες και την πρόσβαση στην εύφορη πεδιάδα του Σπερχειού. Αυτός ο στρατηγικός ρόλος έκανε τη βαρωνία πολυπόθητη και συχνά στο στόχαστρο άλλων δυνάμεων.
🛡️ Η Πτώση της Βαρωνίας
Με την επανεμφάνιση της βυζαντινής ισχύος μέσω του Δεσποτάτου της Ηπείρου και κατόπιν του Δεσποτάτου του Μυστρά, οι Φράγκοι σταδιακά έχασαν εδάφη στην κεντρική Ελλάδα. Η Βαρωνία του Ζητουνίου πέρασε στους Καταλανούς της Καταλανικής Εταιρείας γύρω στο 1311, και τελικά απορροφήθηκε από τους Βυζαντινούς και αργότερα τους Οθωμανούς, οι οποίοι κατέλαβαν τη Λαμία το 15ο αιώνα.
🧭 Κληρονομιά και Ιστορική Μνήμη
Αν και η Βαρωνία του Ζητουνίου υπήρξε για λίγο στον ιστορικό χρόνο, άφησε βαθιά αποτυπώματα στην αρχιτεκτονική (κάστρο Λαμίας), στις τοπικές παραδόσεις και στα τοπωνύμια. Η μνήμη της φραγκικής παρουσίας διατηρείται σε ιστορικά αρχεία, χρονικά της εποχής και στους θρύλους του τόπου.