Η σιωπή ενός ολόκληρου χωριού
Σαν σήμερα, στις 7 Νοεμβρίου 1978, η Ελλάδα βρέθηκε αντιμέτωπη με ένα από τα πιο σκοτεινά και συγκλονιστικά κεφάλαια της σύγχρονης κοινωνικής της ιστορίας: την αποκάλυψη της υπόθεσης της Ελένης Καρυώτη στο μικρό χωριό Κωσταλέξι της Φθιώτιδας, λίγα μόλις χιλιόμετρα έξω από τη Λαμία. Αυτή η φρικιαστική ιστορία, που ήρθε στο φως έπειτα από μια ανώνυμη καταγγελία, αποκάλυψε την 47χρονη γυναίκα, η οποία ζούσε έγκλειστη σε ένα υπόγειο του πατρικού της σπιτιού επί 29 ολόκληρα χρόνια, σε συνθήκες απόλυτης απομόνωσης και απανθρωπιάς.
Η εικόνα που αντίκρισαν οι αστυνομικοί, ο εισαγγελέας και οι δημοσιογράφοι που έφτασαν στο σπίτι των Καρυώτη την επομένη της καταγγελίας, ήταν σοκαριστική και χαράχτηκε ανεξίτηλα στη συλλογική μνήμη. Η Ελένη βρέθηκε γυμνή, σε κατάσταση πλήρους αποκοπής από την πραγματικότητα, να βγάζει άναρθρες κραυγές και να δείχνει έναν απλανή φόβο. Η εμφάνισή της μαρτυρούσε χρόνια ασιτίας, κακομεταχείρισης, και ελλιπούς φροντίδας, με το σώμα της να μοιάζει σαν να είχε σταματήσει να αναπτύσσεται από την εφηβεία.
Η φρίκη του υπογείου και η κοινωνική σιωπή
Οι συνθήκες εγκλεισμού ήταν πέρα από κάθε φαντασία. Το υπόγειο, όπου η Ελένη πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της, δεν διέθετε καν πάτωμα. Η γυναίκα κοιμόταν απευθείας στο χώμα, καλυμμένη περιστασιακά με μια κουβέρτα ή ένα άδειο σακί. Ο χώρος ήταν ανεπαρκώς αεριζόμενος, ακάθαρτος και έζεχνε από την πολυετή παραμονή της εκεί. Η επικοινωνία της Ελένης με τον έξω κόσμο είχε χαθεί, περιοριζόμενη μόνο σε κραυγές που κανείς δεν έδινε σημασία. Το Κωσταλέξι, ένα μικρό, κλειστό χωριό, είχε σιωπήσει μαζί με την οικογένεια Καρυώτη, επιτρέποντας στον εφιάλτη να διαρκέσει για σχεδόν τρεις δεκαετίες.
Τα δημοσιεύματα της εποχής ανέδειξαν τις φήμες σχετικά με την αιτία που οδήγησε τους γονείς της στον εγκλεισμό. Η πιο διαδεδομένη εκδοχή έκανε λόγο για έναν απαγορευμένο έρωτα που είχε η Ελένη στα νιάτα της με έναν δάσκαλο του γειτονικού χωριού. Ο έρωτας αυτός, που έλαβε χώρα κατά την ταραγμένη περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου, κρίθηκε απαράδεκτος από την οικογένεια, ειδικά όταν ο δάσκαλος πέρασε στους αντάρτες. Η ντροπή και ο φόβος του «τι θα πει ο κόσμος» φέρονται να υπερίσχυσαν της μητρικής αγάπης και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, με την οικογένεια να επιλέγει τον εγκλεισμό ως τον «καθαρότερο» τρόπο για να διασφαλίσει την «τιμή» της.
Οι σοκαριστικές μαρτυρίες και η δικαιοσύνη
Μετά την αποκάλυψη, η Ελένη Καρυώτη μεταφέρθηκε άμεσα για νοσηλεία, όπου οι νοσοκόμες έγιναν οι πρώτοι άνθρωποι στους οποίους η γυναίκα μπόρεσε να ψελλίσει συγκλονιστικές λεπτομέρειες. Σύμφωνα με τα όσα φέρονται να δήλωσε η ίδια, οι γονείς της ήταν αυτοί που σκότωσαν τον αγαπημένο της δάσκαλο. Ακόμη πιο σοκαριστική ήταν η αναφορά της ότι ο αδερφός της, Θύμιος, «διατηρούσε ερωτικές σχέσεις μαζί της», υπονοώντας ένα εφιαλτικό σκηνικό σεξουαλικής κακοποίησης εντός της οικογένειας που διήρκεσε όσο και ο εγκλεισμός της.
Η αποκάλυψη της υπόθεσης προκάλεσε μαζική κατακραυγή και έφερε τους συγγενείς της Ελένης στο επίκεντρο δικαστικών ερευνών και διαδικασιών. Η υπόθεση Καρυώτη άνοιξε μια δύσκολη, αλλά αναγκαία δημόσια συζήτηση για τις παθογένειες της ελληνικής επαρχίας της εποχής: τη θέση της γυναίκας, τη βία που ασκείται κρυφά εντός των οικογενειών, τη σιωπή των τοπικών κοινωνιών που συντηρεί την κακοποίηση και την κοινωνική υποκρισία γύρω από την «τιμή».
Η ιστορία της Ελένης Καρυώτη μετατράπηκε γρήγορα από είδηση σε σύμβολο. Η λέξη «Κωσταλέξι» πέρασε έκτοτε στην ελληνική γλώσσα ως ένας δείκτης και μια μεταφορά για την ακραία απομόνωση, την καταπίεση, τη σιωπή και την κοινωνική αδιαφορία απέναντι στην ανθρώπινη δυστυχία. Το δράμα της Ελένης, που τελικά πέθανε το 1993, σημάδεψε ανεξίτηλα τη συλλογική μνήμη, υπενθυμίζοντας το σκοτάδι που μπορεί να κρύβεται πίσω από κλειστές πόρτες και τη βαρύτητα της σιωπής σε μια κοινωνία που φοβάται το «τι θα πει ο κόσμος».
ΘΕΜΑ:
ΙΣΤΟΡΙΑ