Ο Δρ Κώστας Καμπουράκης στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης μιλώντας αποκλειστικά στο Dnews, καταρρίπτει πέντε μύθους σχετικά με τις γενετικές εθνότητες, συμπεριλαμβανομένης της ελληνικής και καταλήγει σε μια αλήθεια.
Ο τρόπος που φανταζόμαστε τον εαυτό μας και τους προγόνους μας, και ως εκ τούτου ο τρόπος που ορίζουμε τις γενεαλογικές κοινότητες στις οποίες θεωρούμε ότι ανήκουμε, περιγράφεται ως γενεαλογικό φαντασιακό (genealogical imagination). Αυτό διαμορφώνεται κατά τη διάρκεια της ανατροφής μας, από τις ιστορίες που μας λένε οι γονείς, οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας, από τις παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα με τα οποία εξοικειωνόμαστε και τα οποία ενδεχομένως καταλήγουμε να υιοθετήσουμε, αλλά και από τα μαθήματα ιστορίας που διδασκόμαστε στο σχολείο ή αλλού, σχετικά με την προέλευση της κοινότητας στην οποία ανήκουμε.
Η εθνοτική μας ταυτότητα μπορεί να καθορίζει τόσο τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας, όσο και τον τρόπο που μας αντιλαμβάνονται οι άλλοι. Μπορεί επίσης να καθορίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις μας. Γι' αυτό και αποτελεί τόσο σπουδαίο ζήτημα για όλους τους ανθρώπους.
Μπορεί όμως το DNA να αποκαλύψει ποιοι πραγματικά είμαστε και από πού προερχόμαστε; Υπάρχουν πράγματι γενετικές εθνότητες; Ο Δρ Κώστας Καμπουράκης στο νέο του βιβλίο με τίτλο: «Εθνική καταγωγή και DNA» των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης καταρρίπτει κάποιους από τους σχετικούς μύθους.
Μύθος πρώτος: Υπάρχει ελληνικό DNA
Σύμφωνα με τον Δρα Καμπουράκη, η ιδέα ότι υπάρχει κάτι που μπορεί να χαρακτηριστεί ως «ελληνικό DNA» είναι επιστημονικά αβάσιμη. Το ίδιο ισχύει για το «Γαλλικό», «Ελβετικό», «Γερμανικό» ή οποιοδήποτε άλλο «εθνικό» ή «εθνοτικό» DNA.
«Η εξήγηση είναι απλή: το ανθρώπινο DNA είναι σχεδόν πανομοιότυπο σε όλους τους ανθρώπους. Πάνω από το 99,9% του DNA μας είναι κοινό σε όλους μας. Οι μικρές γενετικές διαφορές του περίπου 0,1% που παρατηρούνται μεταξύ ανθρώπινων πληθυσμών δεν αντιστοιχούν σε διακριτές εθνότητες ή φυλές. Αντίθετα, πρόκειται για παραλλαγές των οποίων η συχνότητα μεταβάλλεται σταδιακά από περιοχή σε περιοχή. Το αποτέλεσμα είναι μια συνεχής —και όχι διακριτή— γεωγραφική κατανομή της γενετικής ποικιλότητας. Αναπόφευκτα, θα βρούμε περισσότερες ομοιότητες στο γενετικό επίπεδο μεταξύ γειτονικών περιοχών για τον πολύ απλό λόγο ότι είναι πιο πιθανό για κάποιους ανθρώπους που ζουν κοντά να αποκτήσουν απογόνους γιατί είναι πιο πιθανό να συναντηθούν», εξηγεί ο ίδιος στο Dnews.
Όπως λέει, οι Έλληνες, όπως όλα τα έθνη, είναι προϊόν ενός μακραίωνου ιστορικού μωσαϊκού επαφών και πολιτισμικής ανταλλαγής. Οι όποιες διαφορές στην αλληλουχία του DNA μεταξύ ανθρώπινων πληθυσμών έχουν διαμορφωθεί ως αποτέλεσμα μετακινήσεων, επιμειξιών και εξελικτικών διεργασιών, εντός και εκτός εθνικών και εθνοτικών ομάδων. Δεν υπάρχει, επομένως, κάποιο γενετικό χαρακτηριστικό που να καθιστά κάποιον βιολογικά Έλληνα.
«Ο "ελληνισμός" είναι πολιτισμική και ιστορική ταυτότητα, όχι γενετική», σημειώνει.
Μύθος δεύτερος: Οι άνθρωποι χωρίζονται σε βιολογικές φυλές, άρα υπάρχει ελληνική φυλή
Η έννοια της «φυλής» ως βιολογικής κατηγορίας δεν είναι γενικώς αποδεκτή από τη σύγχρονη γενετική και την εξελικτική βιολογία. Οι άνθρωποι δεν διακρίνονται σε σαφώς οριοθετημένες βιολογικές ομάδες, οι οποίες είναι εσωτερικά ομοιογενείς και εξωτερικά διακριτές. Αντίθετα, η γενετική ποικιλότητα που υπάρχει εντός πληθυσμών, τουλάχιστον σε επίπεδο ηπείρων, είναι συχνά μεγαλύτερη από εκείνη που υπάρχει μεταξύ πληθυσμών διαφορετικών ηπείρων.
«Αν εξετάσουμε το DNA οποιουδήποτε ανθρώπου, μπορούμε να κάνουμε μια εκτίμηση για το χρώμα του δέρματος του αλλά αυτό δεν αποτελεί κριτήριο κατάταξης σε φυλή. Οι αλληλουχίες DNA που σχετίζονται με τα χρώματα του δέρματος είναι ενδείξεις, όχι κριτήρια της καταγωγής ενός ανθρώπου. Ένας άνθρωπος με σκούρο δέρμα είναι πιθανό, αλλά όχι απαραίτητο, να είναι Αφρικανικής καταγωγής, καθώς αφενός δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι με αφρικανική καταγωγή εξίσου σκούρο δέρμα και αφετέρου, υπάρχουν άνθρωποι με σκούρο δέρμα εκτός Αφρικής, π.χ. στην Ινδία. Οι λεγόμενες φυλές είναι κοινωνικές και ιστορικές κατασκευές, που δημιουργήθηκαν για να υπηρετήσουν πολιτικές, αποικιοκρατικές ή εθνικιστικές σκοπιμότητες και που στηρίζονται στη ψευδαίσθηση της γενετικής 'καθαρότητας'. Στην πραγματικότητα, όλοι οι άνθρωποι είναι βιολογικά συγγενείς, καθώς αποτελούν παραλλαγές ενός ενιαίου είδους που δεν υποδιαιρείται σε διακριτές, αμιγείς φυλές», αναφέρει ο κ. Καμπουράκης.
Μύθος τρίτος: Κάθε άτομο έχει μια και μοναδική καταγωγή
Ένας διαδεδομένος μύθος που ενισχύεται και από τις εμπορικές γενετικές αναλύσεις καταγωγής είναι ότι κάθε άτομο έχει μία σαφή και «αληθινή» ταυτότητα καταγωγής. Όμως, η καταγωγή είναι πολυσύνθετη και πολυεπίπεδη έννοια.
«Κάθε άνθρωπος έχει χιλιάδες προγόνους (2 γονείς, 4 παππούδες/γιαγιάδες, 8 προ-παππούδες/ προ-γιαγιάδες, 16, 32, 64 κ.ο.κ / ο αριθμός των προγόνων μας αυξάνει εκθετικά) από τους οποίους κληρονομεί μόνο ένα μικρό μέρος του DNA τους, καθώς η γενετική πληροφορία ανασυνδυάζεται σε κάθε γενιά. Κατά συνέπεια, το DNA που φέρουμε αντιπροσωπεύει μόνο ένα μικρό ποσοστό της γενεαλογικής μας ιστορίας. Επιπλέον, οι γενετικές αναλύσεις μπορούν να αποδώσουν μόνο πιθανολογικές, στατιστικές εκτιμήσεις πιθανών γεωγραφικών προελεύσεων. Συνεπώς, τα αποτελέσματα των τεστ καταγωγής είναι σχετικά, όχι απόλυτα. Ακόμα και τα αποτελέσματα του ίδιου ανθρώπου, με το ίδιο DNA, μπορεί να αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου για τον απλό λόγο ότι οι ομάδες αναφοράς με τις οποίες γίνεται σύγκριση αλλάζουν. Σε κάθε περίπτωση ακόμα και αν οι πρόσφατοι πρόγονοι μας κατάγονται από την ίδια περιοχή, αν μπορούσαμε να ταξιδέψουμε στο παρελθόν θα διαπιστώναμε ότι η καταγωγή μας είναι πολυμορφική και όχι μονοδιάστατη».
Μύθος τέταρτος: Η εθνική ταυτότητα δεν αλλάζει
Επειδή η εθνική ταυτότητα κληρονομείται πολιτισμικά και αφήνει στο άτομο ανεξίτηλα σημάδια, όπως η γλώσσα, οι παραδόσεις, συχνά και ορισμένες συνήθειες στον τρόπο σκέψης, θα μπορούσαμε να την εκλάβουμε, εσφαλμένα, ως ένα γενετικό χαρακτηριστικό. Έτσι, μπορεί να καταλήξει κανείς στην υπόθεση ότι υπάρχει κάποια εθνοτική ουσία που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον κ. Καμπουράκη, η εθνική ταυτότητα δεν έχει γενετική βάση. Αντίθετα, πρόκειται για μια κοινωνική και ιστορική κατασκευή, που διαμορφώνεται μέσα από πολιτικές και πολιτισμικές διεργασίες.
«Οι άνθρωποι αλλάζουν εθνική ταυτότητα μέσα στον χρόνο, μεταναστεύουν, εντάσσονται σε νέες κοινωνίες, υιοθετούν νέες γλώσσες και πολιτισμούς. Το ίδιο αλλάζουν και οι εθνικές ταυτότητες με το χρόνο. Για παράδειγμα, οι Έλληνες του 21ου αιώνα δεν έχουν τις ίδιες αξίες με τους Έλληνες της αρχαιότητας. Η ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία πού συνιστά καθοριστικό στοιχείο της εθνοτικής ταυτότητας των σημερινών Ελλήνων, δεν υπήρχε καν στην αρχαία Ελλάδα. Επιπλέον, καθώς πηγαίνουμε πίσω στο χρόνο τα γενεαλογικά μας δέντρα αλληλοδιαπλέκονται όλο και περισσότερο. Το αποτέλεσμα είναι, με βάση τις εκτιμήσεις των επιστημόνων, κάποιος άνθρωπος που έζησε στην Ευρώπη πριν από 1000 χρόνια θα μπορούσε να είναι πρόγονος οπουδήποτε ανθρώπου που ζει στην Ευρώπη σήμερα. Κατά συνέπεια δεν μπορούμε να τεκμηριώσουμε κάποια γενετική συνέχεια σε επίπεδο ολικού DNA για ένα διάστημα περισσότερο των 2000 ετών που μας χωρίζουν από την αρχαία Ελλάδα. Η συνέχεια μας με την αρχαία Ελλάδα είναι είναι πολιτισμική και γλωσσική, όχι γενετική. Η εθνική ταυτότητα δεν έχει καμία σχέση με το DNA, είναι προϊόν ιστορικής συγκυρίας και προσωπικής ταύτισης».
Μύθος πέμπτος: Το DNA δεν μπορεί να μας πει ποιοι πραγματικά είμαστε
«Παρόλο που το DNA μας προέρχεται από τους προγόνους μας, δεν περιέχει ίχνη όλων τους. Κάθε γενιά χάνει μεγάλο μέρος της γενετικής ποικιλίας των προηγούμενων, καθώς το DNA μεταβιβάζεται επιλεκτικά. Μετά από λίγες δεκάδες γενιές, μόνο ένα μικρό ποσοστό των προγόνων μας αφήνει γενετικό αποτύπωμα στο σώμα μας, παρότι όλοι συνέβαλαν στη γενεαλογική μας ιστορία. Αυτό σημαίνει ότι το DNA μας δεν είναι πλήρης χάρτης της καταγωγής μας, αλλά μόνο ένα μικρό κομμάτι της βιολογικής μας ιστορίας. Η πολιτισμική, ιστορική και οικογενειακή καταγωγή είναι πολύ ευρύτερες έννοιες από τη γενετική. Συνεπώς, το DNA δεν λέει «ποιοι είμαστε», λέει μόνο λίγα πράγματα για το πώς φτάσαμε να είμαστε αυτό που είμαστε. Ωστόσο, με τα σημερινά διαθέσιμα τεστ μπορούμε να βρούμε με μεγάλη αξιοπιστία, μέσω των βάσεων δεδομένων, κοντινούς συγγενείς τους οποίους ενδεχομένως δεν γνωρίζουμε», αναφέρει ο συγγραφέας.
Και μια αλήθεια: Είμαστε όλοι Αφρικανοί
Η μοναδική αλήθεια που προκύπτει από τη γενετική επιστήμη είναι ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν κοινή καταγωγή. Όλοι οι σύγχρονοι άνθρωποι (Homo sapiens) προέρχονται από πληθυσμούς που εμφανίστηκαν στην Αφρική πριν από περίπου 200.000 χρόνια και ξεκίνησαν να εξαπλώνονται στον υπόλοιπο κόσμο πριν από περίπου 60–70.000 χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι, σε βαθύτερο εξελικτικό επίπεδο, όλοι οι άνθρωποι είμαστε συγγενείς. Οι σημερινές μας διαφορές στο χρώμα του δέρματος ή στα χαρακτηριστικά του προσώπου είναι επιφανειακές και πρόσφατες, προϊόντα της προσαρμογής σε διαφορετικά περιβάλλοντα και συνθηκές. H αναγνώριση αυτής της κοινής καταγωγής δεν μειώνει τη διαφορετικότητά μας, αλλά μας υπενθυμίζει την κοινή μας ανθρωπιά.
Ποιος είναι ο Κώστας Καμπουράκης
Ο Κώστας Καμπουράκης είναι συγγραφέας και επιμελητής πολλών βιβλίων, μεταξύ των οποίων τα Making Sense of Genes (Cambridge University Press, 2017· Τι είναι, τελικά, τα γονίδια; Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2021) και Understanding Evolution (Cambridge University Press, 2014· Κατανοώντας την εξέλιξη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2017). Είναι διευθυντής της εκδοτικής σειράς Understanding Life (Cambridge University Press), ενώ υπήρξε διευθυντής της επιθεώρησης Science & Education (Springer) και δύο άλλων εκδοτικών σειρών. Το 2024 τιμήθηκε με το βραβείο Friend of Darwin του Εθνικού Κέντρου για την Εκπαίδευση στις Επιστήμες των ΗΠΑ. Διδάσκει στο Τμήμα Βιολογίας και στο Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Επιμόρφωσης των Εκπαιδευτικών του Πανεπιστημίου της Γενεύης.
*Το βιβλίο με τίτλο: «Εθνική καταγωγή και DNA» παρουσιάζεται τη Δευτέρα 3 Νοεμβρίου στις 19.00, στο Βιβλιοπωλείο των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, Ιπποκράτους 10-12, Αθήνα. Την εκδήλωση συντονίζει η Βιολόγος-Δημοσιογράφος της Επιστήμης, Δρ Βασιλική Μιχοπούλου
from Όλες Οι Ειδήσεις - Dnews https://ift.tt/JWRSyOj
via IFTTT