ΗΛΙΑΣ ΠΡΟΒΟΠΟΥΛΟΣ | Ο άνθρωπος που γνώρισε ο Βαγγέλης Παπανίκος, πριν τον πόλεμο του 1940 στη Γενική Ασφάλεια Αθηνών δεν ήταν ένας τυχαίος άνθρωπος.
Δικασμένος σε εξορία στη Σίφνο, τον είχαν στη Γενική Ασφάλεια. Εκεί προσπαθούσαν να τον «σώσουν».
—«Μια μέρα καθώς έκανα βόλτες μέσα στο κελί μου, ανοίγει το μικρό παραθυράκι που είχε η πόρτα και βλέπω να πέφτει κάτω ένα μικρό διπλωμένο χαρτάκι. Το παίρνω γρήγορα και διαβάζω: “Σύντροφε κάνε κουράγιο και προπαντός μη διαμαρτύρεσαι στους ασφαλίτες. Όταν σου λένε ότι δεν θα σε στείλουν εξορία και θα σε κρατήσουν εδώ, κάνε τον αδιάφορο και πες τους, όπου και να με έχετε το ίδιο μου κάνει, γιατί προσπαθούν να σου σπάσουν το ηθικό”. Μου έδειχνε δε και τον τρόπο να συνεννοούμενα. Υπογραφή: Νίκος Ζαχαριάδης.
»Πήρα θάρρος μόλις έμαθα ότι κάπου δίπλα ήταν και ο ηρωικός μας αρχηγός...»
Τον λίγο καιρό που βρέθηκαν μαζί στην Ασφάλεια, κατάφεραν να μιλήσουν και ν’ ανταλλάξουν απόψεις.
Η πτώση του Μουσολίνι, το ’43, βρίσκει τον Β. Παπανίκο στις φυλακές της Σουλμόνας στην Ιταλία, μαζί με άλλους, Ιταλούς αντιφασίστες.
Ο διευθυντής των φυλακών προλαβαίνει και τους παραδίδει στα Ες-Ες που τους φόρτωσαν σε τρένο για Νταχάου.
Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ
Εκεί στο προαύλιο του κολαστηρίου... «ξαφνικά μέσα στη σιωπή, βλέπουμε έναν άνθρωπο να βγαίνει από το κτίριο και να μας πλησιάζει. Όταν έφτασε κοντά άρχισε να συνομιλεί με τους πρώτους από τους δικούς μας. Είμαι πολύ πίσω στη γραμμή και δεν μπορώ να ακούσω τι λέει, να δω πώς είναι. Για μια στιγμή βλέπω τον Χρηστίδη από τα Γιάννενα να έρχεται προς το μέρος μου και να μου φωνάζει να πάω μπροστά, να δω αυτό τον άνθρωπο που λέει ότι είναι ο... Ζαχαριάδης.
»Πήγα, ήταν ο σύντροφος Νίκος, ο αρχηγός του ΚΚΕ.
»Αφού μιλήσαμε για τα περασμένα, με ρώτησε αν όλοι ήμασταν Έλληνες. Του είπα ότι οι περισσότεροι είμαστε Έλληνες και οι άλλοι Ιταλοί και Γιουγκοσλάβοι»...
Ο αρχηγός, τους καθησύχασε, τους έδωσε πληροφορίες και οδηγίες, τους ευχήθηκε κουράγιο και τους είπε ότι θα τα πούνε αργότερα.
Ο Β. Π. γνώριζε τον Ζαχαριάδη «από τη φωνή». Στο υπόγειο της Ασφάλειας μιλούσαν μόνο από το παράθυρο κι εκεί, στο σκοτάδι, λίγο θυμόταν το πρόσωπό του. Τώρα στο προαύλιο του Νταχάου στεκόταν μπροστά του και δεν το πίστευε. Πήρε κουράγιο, τον αριθμό G 56410 να τον σημαδεύει και τοποθετήθηκε στη πλυντήρια.
Στο Νταχάου βρίσκονταν κλεισμένοι πολλοί Γερμανοί κομμουνιστές, που λόγω μόρφωσης χρησιμοποιήθηκαν από τους αμόρφωτους ως επί το πλείστον Ες-Ες σε διάφορες κρίσιμες για τη λειτουργία του στρατοπέδου θέσεις. Αυτοί, γνώριζαν από παλιά τον Ζαχαριάδη και τον βοήθησαν.
Η «κοινή γραμμή» των κομμουνιστών, πέρα από τις συζητήσεις για την κατάσταση γενικώς, είχε πάρει και τη μορφή της αλληλοβοήθειας φυσικά στα κρυφά, για να μην πάρουν είδηση οι Ες-Ες.
Ο Ζαχαριάδης ήταν ο μόνος γραμματέας κομμουνιστικού κόμματος στο Νταχάου. Από τα άλλα Κ.Κ., ήταν εκεί αρκετά υψηλά στελέχη, αλλά όχι σαν τον Ζαχαριάδη, ο οποίος μάλιστα ήξερε πολύ καλά τη γερμανική γλώσσα.
— Είχε διαφορετική μεταχείριση από τους άλλους:
«Τον είχαν για διερμηνέα, δεν πήγαινε ούτε στα χωράφια, ούτε έκανε Βαρετές δουλειές. Φορούσε την ίδια στολή με όλους».
— Πόσοι Έλληνες;
«Γύρω στους 600-700».
— Ήταν όλοι στο κόμμα;
«Όσοι είχαμε μεταφερθεί μέσω Ιταλίας, βασικά Ηπειρώτες, μια παρέα: ο Τάκης ο Χαρίτος από τα Γιάννενα που ζει ακόμα, και ο Γιώργος Παγκρίτσας από την Πρέβεζα. Επίσης, ο Κώστας Ευθυμίου, ο Αποστολής Χρηστίδης, ο Πολυζώης. Όλους τους γνώρισα στο Ζαχαριάδη. Ένας ακόμη ήταν ο Γιάννης Παγκρίτσας»...
— Το παρατσούκλι του Ζαχαριάδη «το πειραχτήρι», ποιος το ’βγάλε;
«Δικό μου είναι: ο Ν. Ζ. είχε μια αδυναμία στα παπούτσια. Ήθελε να τα έχει πάντα καθαρά, αν και ήταν ξύλινα τσόκαρα. Εγώ είχα δει αυτή την αδυναμία, και επειδή είχαμε αποκτήσει μια φιλία και οικειότητα, όταν μετά την εργασία ανταμώναμε και κάναμε βόλτες, του πάταγα το παπούτσι. Αυτός έτρεχε, με έπιανε και με τράβαγε από τη μύτη. Ήταν όμως πραγματικό πειραχτήρι. Ήθελε να δώσει κουράγιο σ’ εμάς τους νεότερους, μας πείραζε, μας έλεγε αστεία. Παρατήρησα ότι ήταν πολύ γερός και δυνατός, σωματικά και ψυχικά. Ευδιάθετος, το μυαλό του έκοβε, και μέσα στο στρατόπεδο μπορώ να πω πως έκανε τη μεγαλύτερη συνωμοτική δουλειά. Χωρίς καμιά επαφή με το κόμμα, σκεφτόταν νηφάλια, ολοκληρωμένα, με το δικό του το μυαλό».
— Στο προαύλιο, ο Ζαχαριάδης είχε συγκεκριμένες παρέες;
«Έκανε παρέα με τους Γερμανούς κομμουνιστές και τη δική μας παρέα. Περισσότερο έκανε μ’ εμένα παρέα και συχνά πήγαινα στο δικό του μπλοκ και κουβεντιάζαμε».
— Τι συζητάγατε;
«Ορισμένα κομματικά, θεωρητικά θέματα συζητούσαμε μερικές από τις πληροφορίες που λάβαινε σχετικά με τις πολεμικές εξελίξεις, που μάθαινε από τις γερμανικές εφημερίδες ή από το ραδιόφωνο».
ΜΕ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟ
Μετά από δυο-τρεις ημέρες έφυγα εγώ με δυο άλλους και σιγά-σιγά φύγαμε όλοι, όσοι είχαμε έρθει μαζί από την Ιταλία, και πήγαμε στο Μόναχο, στους αιχμάλωτους Έλληνες που έμεναν σ’ ένα παλτό σχολείο και ιούς φρουρούσαν. Μετά το Νταχάου, όσοι απομείνανε ζωντανοί, γυρίσανε τον Ιούλιο του 1945 με χίλιες δυσκολίες στην πατρίδα Στις 27 Απριλίου 1915 ήταν η μεγάλη ημέρα. Ο αρχηγός φεύγει για το Παρίσι με αεροπλάνο που διέθεσαν οι Αμερικανοί, κατόπιν συνεννόησης με ιούς σοβιετικούς.
— Τότε έμαθαν οι Σοβιετικοί ότι ήταν ο Νίκος Ζαχαριάδης στο Νταχάου:
«Μάλλον το ήξεραν...»
— Αυτόν τον θυμήθηκαν, εσάς;
«Δεν μας ξέχασαν, αλλά και’ εντολή του Ζαχαριάδη, δυστυχώς, πήγαμε στο στρατόπεδο αιχμαλώτων των Ρώσων. Είχαν έρθει αξιωματικοί να ιούς πάρουν. Εκεί πήγαμε κι εμείς και γραφτήκαμε μάλιστα με ρωσικά ονόματα».
— Γιατί έδωσε την εντολή;
«Επειδή ήρθε σε επαφή αμέσως με ιούς σοβιετικούς κομματικούς στρατιωτικούς». — Πότε τον συνάντησες στην Αθήνα;
«Φθάσαμε στην Ελλάδα, μέσα από χίλιες ταλαιπωρίες μετά από δύο μήνες. Πήγα και τον συνάντησα στα γραφεία της Αθήνας, έμεινα μερικές ημέρες και γύρισα στα Γιάννενα. Σε λίγο έρχεται μια ειδοποίηση ότι με ζητάνε στην Αθήνα».
— Τι σε ήθελε;
«Να με βάλει στην κομματική σχολή “Γληνός”».
ΛΥΚΟΣ ΣΤΑ ΕΡΩΤΙΚΑ ΤΟΥ
Ενδιαφέρον έχουν κι όσα θυμάται ο Βαγγέλης Παπανίκος για την ιδιωτική ζωή του Ζαχαριάδη μετά την επιστροφή από το Νταχάου:
— Σαν διερμηνέας Βοήθησε όλους ιούς Έλληνες, ανεξάρτητα αν ήταν στο κόμμα;
«Ναι. όλους. Είχε Βάλει τον μακαρίτη Γιώργο Παγκρίτσα να παρακολουθεί τα φορτία των καινούριων και να Βλέπει αν έρχονται Έλληνες για να τον ειδοποιεί».
— Πληροφορίες από την Ελλάδα έφταναν στο Νταχάου;
ΣΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ
«Μπερδεμένες, και όσο άφηνε η γερμανική λογοκρισία να καταλάβουμε. Μόλις φτάσαμε εκεί με ρώτησε τι ξέρω για την Ελλάδα. Εγώ όμως ερχόμουν από την Ιταλία, ό,τι ήξερα μέχρι το ’42 που μας πήραν από την Πάτρα, ήταν ότι είχαν δημιουργηθεί δύο οργανώσεις. Μια με τον Ζέρβα και μια με τον Άρη. Και αυτά του είπα...»
— Δεν ήξερε ούτε για τον Γοργοπόταμο, ούτε για τις κόντρες Άρη - Ζέρβα, ούτε για το ΕΑΜ. ούτε για τον ΕΛΑΣ; «Λεν ξέρω, πάντως ήταν δύσκολο να μάθει κανείς κάτι τέτοιο στο Νταχάου. Ειδικά πράγματα για την Ελλάδα μέχρι την απελευθέρωσή μας δεν μαθαίναμε, αλλά από τα άλλα μέτωπα οι πληροφορίες ήταν αρκετές. Εκείνο που ξέραμε καλά ήταν τα γεγονότα του Δεκέμβρη. Μάλιστα ο Ν. Ζ. ήταν αντίθετό γι’ αυτό»...
— Τι έλεγε για τον Δεκέμβρη;
«Όταν έμαθε την επίσκεψη του Τσόρτσιλ, μου είπε: Χάσαμε την καλύτερη ευκαιρία, έπρεπε να υποχωρήσουμε σε κάποια ζητήματα. Ήταν η εποχή που ο Τσόρτσιλ πιεζόταν από την διεθνή κοινή γνώμη για την κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα και ήταν μια ευκαιρία που έπρεπε ν’ αρπάξουμε και να γλιτώσουμε ό,τι αργότερα έγινε. Γι' αυτό και τα 'Βάλε με τον Σιάντο».
— Έβγαινε καθόλου ο Ζαχαριάδης από το Νταχάου;
«Σπάνια, μόνο όταν είχαμε δουλειά έξω. Η δουλειά του όμως τον υποχρέωνε να μείνει μέσα. Προς το τέλος, όταν πήραν τους Γερμανούς κομμουνιστές. έβγαινε κι αυτός έξω», όπως όλοι. Τότε μάθαμε για τους Έλληνες εργάτες που καθάριζαν το Μόναχο από τα ερείπια των βομβαρδισμών, και επικοινωνήσαμε μαζί τους.
»Ένας δικός μας, ο Λυκούργος Πολυζώης, είπε στους εργάτες ότι στο στρατόπεδο ήταν ο Ζαχαριάδης και μόλις ελευθερωθήκαμε, ο πρώτος ο οποίος έφυγε ήταν ο Ζαχαριάδης και πήγε και τους βρήκε.
Μετά από δυο-τρεις ημέρες έφυγα εγώ με δυο άλλους και σιγά-σιγά φύγαμε όλοι, όσοι είχαμε έρθει μαζί από την Ιταλία, και πήγαμε στο Μόναχο, στους αιχμάλωτους Έλληνες που έμεναν σ’ ένα παλτό σχολείο και ιούς φρουρούσαν. Μετά το Νταχάου, όσοι απομείνανε ζωντανοί, γυρίσανε τον Ιούλιο του 1945 με χίλιες δυσκολίες στην πατρίδα Στις 27 Απριλίου 1915 ήταν η μεγάλη ημέρα. Ο αρχηγός φεύγει για το Παρίσι με αεροπλάνο που διέθεσαν οι Αμερικανοί, κατόπιν συνεννόησης με ιούς σοβιετικούς.
— Τότε έμαθαν οι Σοβιετικοί ότι ήταν ο Νίκος Ζαχαριάδης στο Νταχάου:
«Μάλλον το ήξεραν...»
— Αυτόν τον θυμήθηκαν, εσάς;
«Δεν μας ξέχασαν, αλλά και’ εντολή του Ζαχαριάδη, δυστυχώς, πήγαμε στο στρατόπεδο αιχμαλώτων των Ρώσων. Είχαν έρθει αξιωματικοί να ιούς πάρουν. Εκεί πήγαμε κι εμείς και γραφτήκαμε μάλιστα με ρωσικά ονόματα».
— Γιατί έδωσε την εντολή;
«Επειδή ήρθε σε επαφή αμέσως με ιούς σοβιετικούς κομματικούς στρατιωτικούς». — Πότε τον συνάντησες στην Αθήνα;
«Φθάσαμε στην Ελλάδα, μέσα από χίλιες ταλαιπωρίες μετά από δύο μήνες. Πήγα και τον συνάντησα στα γραφεία της Αθήνας, έμεινα μερικές ημέρες και γύρισα στα Γιάννενα. Σε λίγο έρχεται μια ειδοποίηση ότι με ζητάνε στην Αθήνα».
— Τι σε ήθελε;
«Να με βάλει στην κομματική σχολή “Γληνός”».
ΛΥΚΟΣ ΣΤΑ ΕΡΩΤΙΚΑ ΤΟΥ
Ενδιαφέρον έχουν κι όσα θυμάται ο Βαγγέλης Παπανίκος για την ιδιωτική ζωή του Ζαχαριάδη μετά την επιστροφή από το Νταχάου:
— Είχες γνωρίσει την οικογένειά του;
«Στα γραφεία της Πειραιώς. Μετά την απελευθέρωση ήρθε και η Τσεχοσλοβάκα γυναίκα του μαζί με τα παιδιά του. Εκεί γνώρισα και τη Ρούλα Κουκούλου. Ερχόταν στη σχολή “Γληνού”, δούλευε εκεί ως γραμματέας. Ήταν μια ωραία κοπέλα, μόλις είχε τελειώσει το Γυμνάσιο και μάλιστα ο άντρας της ήταν μαζί μας κατόπιν στον Αη Στράτη. Όταν έμαθε ότι άφησε την Τσεχοσλοβάκα ο Ζαχαριάδης και πήρε τη γυναίκα του, ο καθηγητής είπε ότι αυτά τα γράφουν οι αστικές εφημερίδες. Ήταν όμως, μια πραγματικότητα.» Δεν πίστευε ποτέ ότι ο Ζαχαριάδης θα ’παίρνε τη γυναίκα του».
— Πώς έγινε αυτό;
«Την είχε ο Ν.Ζ. από το ’46, που ερχόταν στα γραφεία. Και δεν ήταν μόνο αυτή. Κι άλλες πολλές περνούσαν από το γραφείο του».
— Μα ήταν και ωραίος άντρας;
«Ήταν γερός. Πολύ γερός, θυμάμαι ένα βράδυ που πήγαμε στο θέατρο που έπαιζε η Ντιριντάου, μόλις έμαθαν ότι ήταν εκεί, γύρισαν όλοι να τον κοιτάζουν, και πόσο του άρεσε... Καμαρώσαμε κι εμείς μαζί του. Του Νίκου του άρεσαν πολύ οι γυναίκες. Εμείς τον λέγαμε λύκο. Γερός σαν λύκος, αλλά ήταν σε όλα του έτσι. Από το Νταχάου ακόμη... Ήταν κάποιος Κασσής, μέλος της Περιφερειακής Επτιροπής όταν το ’41 εγώ έφυγα και πήγα στα Γιάννενα. Βασίλης Κασσής. Αυτός ήταν στο Μόναχο μαζί με ιούς αιχμαλώτους κι ερχόταν σε επαφή με Γερμανίδες. Την πρώτη ημέρα που βγήκε ο Ν.Ζ. ή τη δεύτερη τον πήγε ο Κασσής σε Γερμανίδες. Ήρθε και σε μένα ο Βασίλης και μου είπε αν θέλω. Του είπα όχι, “ήμουν πετσί και κόκαλο”, πιο πολύ με ένοιαζε το φαγητό, να σταθώ στα ποδάρια μου».
...Η κομματική πειθαρχία κατόπιν δεν άφησε κανέναν να αμφισβητήσει τη δύναμη του αρχηγού και σ’ αυτό το πεδίο.
ΔΕΝ ΧΩΝΕΥΕ ΤΟΝ ΑΡΗ
Ο πρώτος άνθρωπος που πληροφόρησε το Νίκο Ζαχαριάδη για τον Άρη Βελουχιώτη, ήταν ο Βαγγέλης Παπανίκος στο Νταχάου, το 1943. Ο διάλογος με το συγγραφέα έχει αρκετά ενδιαφέροντα σημεία:
— Μιλούσε συχνά για τον Άρη ο Ζαχαριάδης;
«Κάνα δυο, τρεις φορές, μιλήσαμε προσωπικά».
— Έδειχνε ενδιαφέρον για την περίπτωση;
«Δεν είχε καλή γνώμη. Πάντα πίστευε ότι ο Άρης ήταν επικίνδυνος για το κόμμα».
— Ούτε όταν έμαθε ότι ηγήθηκε ενός στρατού;
«Δεν τον χώνευε. Η πρώτη κουβέντα που μου είπε ήταν: “Μα τον Άρη βρήκαν; Αυτόν το δηλωσία; Αυτόν τον άνθρωπο που δεν έχει καμιά σχέση μ’ εμάς; Δεν έβρισκαν ένα θετικό άνθρωπο...”».
— Κατάλαβες ποτέ γιατί δεν τον χώνευε;
«Επειδή ήταν δηλωσίας πρώτα και μετά γιατί είχε δική του γνώμη. Και στην Ακροναυπλία, (η φράξια της κομματικής ηγεσίας ήταν εκεί) ο Άρης είχε τη δική του γνώμη και ερχόταν πάντα σε αντίθεση με τον Ιωαννίδη. Είχε μυριστεί τι γινόταν μέσα στις φυλακές και τα στρατόπεδα και ήταν πάντα ενάντια. Έφτασαν να τον πετάξουν, από τον τομέα των πολιτικών κρατουμένων στους κοινούς, κι αυτό ήταν η μεγαλύτερη ατίμωση για τον Άρη. Αργότερα συνειδητοποίησε ότι κάτι δεν πήγαινε καλά».
— Όταν συναντηθήκατε στην Αθήνα, τον Ιούλιο του 1945, είχε ήδη χαθεί ο Άρης. Σου είπε τίποτα:
«Δικαιολογούσε το χαμό του λέγοντας ότι είχε κάνει μεγάλα λάθη. Αυτό όμως που παρατήρησα, ήταν ότι ενώ στο Νταχάου δεν δικαιολογούσε τον Δεκέμβρη και ότι μάλιστα έπρεπε να κλείσουμε μια συμφωνία πάση θυσία με τον Τσόρτσιλ, όταν συζητούσαμε στα γραφεία, στην οδό Πειραιώς 7 ήταν τότε, έβλεπα την αλλαγή που γινόταν μέσα του.
Μια στιγμή μάλιστα που κουβέντιαζα με κάποιον εκεί, με διέταξε να φύγω. Εγώ δεν έφυγα και νευρίασε. Τότε είδα ότι δεν ήταν ο ωραίος, ο μαλακός, ο σύντροφος, αλλά ότι είχε αρχίσει να τον διακατέχει μια τάση αυταρχισμού. Δεν φερόταν όπως στο στρατόπεδο πια, ούτε σ’ εμένα».
— Πότε σοβάρεψαν τα πράγματα μεταξύ σας:
«Από την Αχμάτοβα. Όταν μου δόθηκε ευκαιρία να μιλήσω για την ποίησή της. Εγώ είδα την ποιήτρια και όχι τις απόψεις του ΚΚΣΕ, ότι δηλαδή είχε ξεφύγει και ότι είχε αποκτήσει αστικά στοιχεία. Όταν εγώ μίλησα γι’ αυτά, ήρθε και με μάζεψε στην άκρη και μου είπε: “Δεν περίμενα ότι θα πεις τέτοια πράγματα, τέτοιες χαζομάρες.
Δεν ξέρει ένα ολόκληρο ΚΚΣΕ τι κάνει και ξέρεις εσύ;”».
— Δεν ήταν όμως μόνο τα ζητήματα λογοτεχνίας που ενοχλούσαν.
Μετά το Νταχάου μιλήσατε ξανά για πολιτικά θέματα;
«Ο Ζαχαριάδης όταν γύρισε και συνδέθηκε με το κόμμα έγινε πάλι αρχηγός. Δυστυχώς επικράτησε η γνώμη που είχαν οι επάνω.
Πήρε δηλαδή όλες τις συνήθειες της νομενκλατούρας, τακτοποιήθηκε καλά και προσαρμόστηκε με την πολιτική της ΕΣΣΔ».
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
from ανεμουριον https://ift.tt/2mNL6C5
via IFTTT