του Κωνσταντίνου Τσάτσου
 |
| Ο Κωστής Παλαμάς η γυναίκα του Μαρία και η κόρη του Ναυσικά στο σπίτι της οδού Ασκληπιού (πηγή: Ίδρυμα Παλαμά). |
Κατά το 1922, έβαλα τη μάνα μου να δακτυλογραφήση τα ποιήματά μου, όσα τότε φανταζόμουν παρουσιάσιμα, με τη σκέψη να τα υποβάλω στον Παλαμά. ‘Ετσι, ένα πρωί, με τον θησαυρό μου υπό μάλης πήγα στο γραφείο του Γενικού Γραμματέως του Πανεπιστημίου, στο Κεντρικό Κτίριο. Δειλά και με την ψυχή τρεμάμενη χτύπησα την πόρτα και άκουσα ένα βραχνό "εμπρός”. Κάτω από τα πυκνά φρύδια με κοίταζαν ανιχνευτικά δυο βαθιά μάτια. Είπα το όνομα μου, την ιδιότητα μου και τον σκοπό της επίσκεψής μου. Ο άνθρωπος, συνηθισμένος από τέτοιες εισβολές, παρέλαβε τα χαρτιά που είχε φροντίσει να συρράψει η μάνα μου και μου είπε με μια εξαιρετική προσήνεια να περάσω μετά μία εβδομάδα να μου πη. Μετά μία εβδομάδα παρουσιάσθηκα με τον ίδιο τρόπο, στο ίδιο γραφείο. Ο Παλαμάς μου ζήτησε συγγνώμην διότι δεν πρόφτασε να με διαβάση. Αλλάξαμε μερικές φιλοφρονήσεις και έφυγα. Πάλι μετά μία εβδομάδα πήγα, αλλά και πάλι με παρεκάλεσε να ξαναπάω σε μία εβδομάδα. Αρκετά απογοητευμένος ξανάφυγα αλλά και αποφασισμένος να επιμείνω. Πραγματικά ξαναπήγα και τότε ο Παλαμάς με δέχθηκε αλλοιώτικα.
Μου είπε ένα σωρό καλά λόγια. Ιδίως —και αυτό είχε για μένα τότε σημασία— να εξακολουθήσω να γράφω. Μιλήσαμε εκείνη τη φορά για ξένη ποίηση, για τις προτιμήσεις μου δόθηκε στον Παλαμά η ευκαιρία να καταλάβει ότι είχα πολλά διαβάσει. Τότε με κάλεσε να πάω μια ορισμένη μέρα στο σπίτι του, Ασκληπιού 3, να κουβεντιάσωμε. Έτσι, άρχισα να είμαι τακτικός επισκέπτης του «κελλιού». Ήταν για μένα το μεγάλο σχολείο. Είναι αδύνατο να πω τώρα τι διδάχτηκα από τον Παλαμά. Αλλά είναι βέβαιο πως άντλησα πολλά από τη σοφία του, από τις εκλάμψεις του πνεύματός του. Ήμουνα συνεπαρμέvos από αυτόν τον βαθυστόχαστο ποιητή με την πλατειά σκέψη, με την ικανότητα να καταλαβαίνη κάθε είδους μορφές ποιητικού λόγου και να τις κρίνει με μια υπέροχη δικαιοσύνη.
Εκείνο τον καιρό είχε φύγει ο Αλέξανδρος Εμπειρίκος για το εξωτερικό και ο Παλαμάς είχε γίνει το μόνο μου καταφύγιο, το παράθυρο μου προς τον ανοιχτό ορίζοντα.
Τον Σεπτέμβριο του 1922 μου διάβασε το ποίημα του για τη μικρασιατική συμφορά. “Τους Λύκους". Διάβαζε πολύ ωραία. Κοντεύουν 60 χρόνια από τότε και ακόμη θυμάμαι τη συγκίνηση μου. Μου έκανε εντύπωση ότι ενώ δεν ήξερε παρά μόνο γαλλικά, από πολύ μέτριες μεταφράσεις —η γαλλική γλώσσα δεν μπορεί να αποδώση ξενόγλωσσα κείμενα— κατόρθωσε να καταλάβη Άγγλους, Γερμανούς και Ιταλούς ποιητές, χάρις στο διεισδυτικό του αισθητήριο.
Ώσπου να φύγω για τη Γερμανία, η επικοινωνία αυτή συνεχίσθηκε χωρίς διακοπή. Αλλά και όταν μετά τρία χρόνια γύρισα, ίσως όχι τόσο τακτικά, όμως πολύ συχνά περνούσα μερικές ώρες στο «κελλί», πάντα γόνιμες αλλά και ευχάριστες, διότι ο Παλαμάς, εκτός από τόσα άλλα που μου πρόσφερε, είχε χιούμορ, που το ασκούσε συνήθως εις βάρος του. Του άρεσε το αστείο και όταν του έλεγα κάτι που άξιζε να το διασκέδασης, ξεκαρδιζόταν γέλια.
 |
| Από το 1894 ως το 1935, σαράντα ολόκληρα χρόνια, έζησε ο Κωστής Παλαμάς στο σπίτι της οδού Ασκληπιού 3 (πηγή: Ίδρυμα Παλαμά). |
Τακτικοί επισκέπτες στο «κελλί» ήταν τα ίδια χρόνια μ' εμένα και ο Κατσίμπαλης, κάποτε ο Δ. Αντωνίου (ο Καπετάνιος όπως τον λέγαμε, διότι εκτός από ποιητής ήταν και πλοίαρχος του εμπορικού ναυτικού), ο Σεφέρης, ο Καραντώνης. Πάντα ερχότανε και κάποια κοπέλλα. Στην αρχή θυμάμαι την Κορτζά. Ύστερα η Κορτζά εξαφανίστηκε και τη διαδέχθηκε η Διαλέτη. Με τις κοπέλλες αυτές ήταν ερωτευμένος ο ποιητής. Αλλά νομίζω ότι εκτός από μερικούς αθώους περιπάτους και μερικούς στίχους, που μου είναι άγνωστο αν ποτέ δημοσιεύθηκαν, δεν είχαν προχωρήσει αυτοί οι δεσμοί. Η ίδια η Κορτζά μου είχε δείξει ένα ποίημα ανέκδοτο, αφιερωμένο σ' αυτήν. Δεν ξέρω αν αργότερα μπήκε σε καμμιά συλλογή. Νομίζω προσωπικά πως μετά τον ολοκληρωμένο έρωτα με τη Λιλή Ιακωβίδη που είχε τελειώσει όταν άρχισε ο δεσμός μου με τον ποιητή, δεν βλέπω πως κάτι ανάλογο θα συνέβηκε με αυτές τις κοπέλλες. Ο Παλαμάς χρειαζόταν έναν ερωτικό ίμερο και αυτό του τον χάριζαν αυτά τα πλάσματα που δεν διακρίνονταν ούτε για την ομορφιά ούτε για την παιδεία τους.
Τον ίδιο καιρό στην οδό Ασκληπιού ερχόταν και ο Σικελιανός, αλλά δεν έμπαινε στο «κελλί». Πήγαινε στο αντικρυνό δωμάτιο, της Ναυσικάς, η οποία ήταν από τα νειάτα της τυφλά ερωτευμένη με τον Άγγελο και που πιστεύω πως ποτέ δεν τον έβγαλε από την καρδιά της. Γι' αυτόν έμεινε άγαμη και ίσως και παρθένα. Δεν ξέρω ποια ήταν η στάση του Σικελιανού απέναντι της. Γεγονός είναι πως ενώ αυτός είχε άλλους περαστικούς και μακροχρόνιους δεσμούς, δεν έπαυε να επισκέπτεται και την Ναυσικά αναζωπυρώνοντας έτσι το δικό της αίσθημα γι' αυτόν. Γι' αυτόν τον λόγο ο Παλαμάς και η γυναίκα του, η ωραία Μαρία Βάλβη, έβλεπαν στο πρόσωπο του Σικελιανού τον άνθρωπο που κατέστρεψε τη ζωή της κόρης τους και δεν του το συγχωρούσανε. Όταν έμπαινε ο Σικελιανός και ακουγόταν η βαθειά φωνή του στον διάδρομο «Νάτος πάλι», μου έλεγε ο Παλαμάς, μισογελώντας ενοχλημένος. «Τώρα θα ακούσης βρυχηθμούς».
 |
| «Στον Κωστάκη Τσάτσο τον μοναδικό μου» γράφει στην ιδιόχειρη αφιέρωση ο Κωστής Παλαμάς (πηγή: «Λογοδοσία μιας ζωής», «Οι Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 2000). |
Το 1936 όμως, δεν ξέρω ποιός μεσολάβησε, και δέχθηκε ο Σικελιανός να εκφώνηση στον "Παρνασσό" έναν πανηγυρικό για τα 75χρονα του Παλαμά. Έκανε τότε ο Άγγελος μια έξοχη ομιλία —από τις λαμπρότερες του έργου του— που την λάμπρυνε ακόμα περισσότερο η υπέροχη απαγγελία του. Και τότε επήλθε ένα είδος συμφιλίωσης. Φιλήθηκαν οι δύο ποιητές και έσπασε ο πάγος. Το 1930 του ανήγγειλα ότι σχεδιάζω να γράψω μια μελέτη για το έργο του. Το χάρηκε. Λίγο όμως αργότερα έπαθε ένα εγκεφαλικό επεισόδιο από το οποίο συνήλθε, χωρίς όμως να ξαναγίνη ο παληός Παλαμάς. Συγχρόνως με τον Παλαμά γκρεμίσθηκε και το «κελλί»του", όταν οι ιδιοκτήτες του αποφάσισαν να το κάνουν πολυκατοικία.
Ακολούθησε η αναγκαστική μετακόμιση από την οδό Ασκληπιού στην οδό Περιάνδρου 5 στην Πλάκα, ένα πιο άνετο σπίτι, πιο ευρύχωρο αλλά που δεν απόκτησε ποτέ την υποβλητικότητα και τη ζεστασιά του «κελλιού», όπου είχε ζήσει γύρω στα 50 χρόνια. (από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Τσάτσου «Λογοδοσία μιας ζωής», 2000).
ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΧΑΡΤΙΑ ΤΟΥ
7 ΗΜΕΡΕΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
ΑΘΗΝΑ 2003
from ανεμουριον https://ift.tt/2vrUH6e
via IFTTT