 |
| ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ, Η ΒΙΑ ΚΑΙ Ο ΗΦΑΙΣΤΟΣ, ΣΤΗΝ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΑΙΣΧΥΛΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ, ΠΟΥ ΠΑΙΧΘΗΚΕ ΣΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΔΕΛΦΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ ΤΟΥ 1927 |
Ο Άγγελος Σικελιανός υπήρξε ένας μεγάλος οραματιστής. Οι ύψιστες αρχές και ιδέες του οράματος του είχαν έναυσμα την αρχαιότητα. Γι' αυτό, όποιος επιχειρήσει να αναλύσει ή να προβάλλει το λόγο του Σικελιανού μεταπλάθοντας τον σε εικόνα, θα πρέπει να ασπασθεί τους ίδιους οραματισμούς, αν δεν τους έχει από τα πριν στα βάθη της ψυχής του. Η επιφανειακή και κοντόφθαλμη ανάλυση θα περιόριζε αυτόν ακριβώς το χαρακτηρισμό του οραματιστή, δηλαδή, μιας υψηλής ιδέας. Όμως, ο Άγγελος Σικελιανός είναι κάτι παραπάνω: Ένας προσκλητής. Ακουμπά σε δύο σημαντικά όπλα, τα οποία χρησιμοποιεί ως ιδεολογικούς άξονες στην συγκλονιστική ποίηση του· την ελευθερία και την ενότητα. Πέρα όμως από τη θεωρητική του αναζήτηση, υπάρχει προσκλητήριο ενός αναγεννητικού πυρήνα αρίστων, όπως έξοχα λέει στη μελέτη του ο Τάκης Δημόπουλος, σε έναν εξώκοσμο μυστικισμό. Γι' αυτό το λόγο, η ποίηση του, περισσότερο από των άλλων ποιητών, απαιτεί για την κατανόηση της και τη σύμπηξη και τη μύηση. Η γλώσσα του δεν είναι ευκολονόητη, ο ίδιος είναι πεπεισμένος ότι με τη φωνή του εκφράζονται οι πρόγονοι, κυρίως ο Αισχύλος και ο Πίνδαρος.
Μύθος Και Ιστορία
Υπάρχει ένα μυστικό θρησκευτικό περιεχόμενο που συνδέει το έργο του ποιητή και ιδιαίτερα τις θεατρικές μορφές που γέννησε ο λόγος του. Το διακρίνουμε στο Άγραφον και το επιβεβαιώνουμε από τους τίτλους των έργων του. Θα μπορούσε να πει κανείς, ότι όλα τα νήματα κινούνται γύρω από έναν άξονα, ο οποίος, πέρα από τη θρησκευτικότητα με την ιερατική της μορφή, επιχειρεί να αναλύσει την ιδεολογική φόρμα της ταυτότητας του Χριστού, ταιριάζοντάς την με τις προσωπικότητες των κεντρικών ηρώων των δραμάτων του. Ο Ορφέας, στον Τελευταίο Ορφικό Διθύραμβο, με την αρχαϊκή φορεσιά του, συλλέγει με την χριστιανικής όψης διδαχή του μαθητές - μύστες. Η Σίβυλλα, στην ομώνυμη τραγωδία, οραματίζεται μια χριστιανική οντότητα. Ο Πρόχορος, στο έργο Ο Χριστός στη Ρώμη, είναι μια εικόνα του Χρισμένου - Χριστού, όπως άλλωστε φανερώνουν ο τίτλος και το βαθύτερο περιεχόμενο. Οσο για το έργο Ο θάνατος του Διγενή ή Χριστός Λυόμενος, αποτελεί μια σύγχρονη μεταφορά του χριστιανικού λόγου στην ακριτική ζωή. Και βέβαια, ο Δαίδαλος, δεν θα μπορούσε να απόσχει αυτής της θεώρησης. Ο ίδιος ο ποιητής αναφέρει για το έργο του Ο Δαίδαλος στην Κρήτη: Η τραγωδία αυτή εκφράζει μια στιγμή της φοβερής πορείας που πραγματοποιεί το δράμα της ελευθερίας ανάμεσα στους αιώνες και που εδώ υπάρχει σε πρωταρχική συσχέτιση με το άρτιο Πνεύμα, που το αντιμετωπίζει ο Δαίδαλος. Είναι στιγμή που προεκτείνεται στα χρόνια μας και στην απεραντοσύνη της προοπτικής του πνεύματος, αυτού μονάχα παίρνει ολόκληρο το νόημα της. Ιστορία και μύθος έτσι βιώνονται και εκφράζονται μαζί.
Δύο είναι τα επίπεδα μέσα στα οποία κινήθηκε η γλώσσα του Σικελιανού: Ο Πίνδαρος και ο Αισχύλος. Οι δύο ποιητές της αρχαιότητας, στους οποίους ο Σικελιανός στέκεται κατάντικρυ, σαν γέφυρα. Η θεματογραφία του πρώτου έργου που ο ποιητής γράφει με δραματική φόρμα και σκηνοθετεί ο ίδιος το 1933, είναι καθαρά αισχυλική. Ο Ορφικός διθύραμβος δεν είναι τίποτε άλλο από μία, χωρίς αμφιβολία, υψηλής πνοής μεταφορά του χαμένου έργου του Αισχύλου Βασσαρίδες, το οποίο ο J. Herrington κατατάσσει στην τετραλογία Λυκούργεια.
Στο έργο αυτό, ο Αισχύλος ασχολείται με τη μοίρα του Ορφέα, τον μεγαλύτερο από όλους τους θρυλικούς τραγουδιστές, τον οποίο βρίσκουμε να αγνοεί το Διόνυσο και να λατρεύει το θεό Ήλιο. Οι μαινάδες, για να τον τιμωρήσουν, τον κατακρεουργούν στο Παγγαίο Ορος. Ο Σικελιανός μεταφέρει το θέμα σε ένα μυστικό δείπνο, στον οποίο, ο Ορφέας ως άλλος Χριστός μαζεύει τους μαθητές του για να τους αποχαιρετήσει και να τους δώσει τις τελευταίες οδηγίες διδασκαλίας.
Ο Αισχύλος γεννήθηκε στην Ελευσίνα από ευπατρίδες. Στο έργο του Αριστοφάνη Βάτραχοι, ο Αισχύλος επικαλείται τη θεά Δήμητρα: Δήμητερ, η θρέψασα την εμήν φρένα. Ο Ευφορίωνας, πατέρας του Αισχύλου είχε φιλικές σχέσεις με την οικογένεια των Ευμολπιδών και ο ποιητής υπήρξε μαθητής τους. Η οικογένεια αυτή κράτησε για χίλια χρόνια τη διεύθυνση των Ελευσινιακών μυστηρίων. Από το βιβλίο του Ed Schure για τα Ελευσίνια Μυστήρια παραθέτουμε το ακόλουθο κομμάτι: Οι Ευμολπίδες περνούσαν για γιατροί της λύπης και μάγοι της ψυχής. Είναι, έλεγαν οι μυημένοι στη συμβολική τους γλώσσα, οι ιερείς που είχαν την καταγωγή τους από τη σελήνη· τη σφαίρα όπου βρίσκεται το γεφύρι που έχει ριχτεί ανάμεσα στην ψυχή και στον ουρανό· από την οποία περνούν οι ψυχές και ξανανεβαίνουν· εκεί παίρνουν ανθρώπινο σώμα· αλλά και από αυτήν εξορμούν σε ανώτερες σφαίρες.
Ο Αισχύλος, από παιδί έβλεπε κάθε χρόνο το Σεπτέμβριο να κατεβαίνει από το Δαφνί προς την Ιερά Οδό, σε μακρά γραμμή, η λιτανεία των μυστών, ντυμένη με λευκά λινά και θυρσούς. Με ανάγλυφο τρόπο, ο μελετητής αναπαριστά στη συνέχεια το ενδιαφέρον του νεαρού Αισχύλου για τις τελετές και την τελική μύηση του στα Ελευσίνια Μυστήρια. Λέγεται, μάλιστα, ότι ο ποιητής κινδύνευσε να σκοτωθεί γιατί αποκάλυψε σε κάποιο έργο του τα μυστικά αυτών των τελετών. Ο Ηρακλείδης από τον Πόντο στο έργο του Περί Ομήρου, αναφέρει το γεγονός, όπως και ο Ανώνυμος στα σχόλια του βιβλίου Ηθικά Νικομάχεια, όπου ο Αριστοτέλης παρατηρεί, ότι μπορεί κανείς να μην έχει συνείδηση του τι πράττει, όπως στην περίπτωση του Αισχύλου με τα Ελευσίνια Μυστήρια. Μ' άλλα λόγια, αφήνει να διαφανεί ότι δεν γνώριζε ο Αισχύλος πως δεν επιτρεπόταν να αποκαλυφθούν στοιχεία της τελετουργίας. Η μύηση απαιτεί μυστικισμό.
Ορφικοί Συμβολισμοί
Ο Ορφέας είναι και για τον Λατίνο ποιητή Οβίδιο το πρότυπο του Χριστού, με την έννοια του χρισμένου ηγήτορα, του θεόπνευστου μύστη μιας ιδεολογικής ενότητας. Αυτή η μύηση έχει λειτουργήσει με πολλές μορφές και μεθόδους ως τις μέρες μας, από τους Ροδόσταυρους, τους Φραγκισκανούς μοναχούς και τους Καπουκίνους. Η οπτική του Καζαντζάκη στον Φτωχούλη του θεού είναι η απόλυτη ταύτιση με την ιδεολογική βάση του Διθυράμβου του ρόδου. Αυτή η αιώνια επίκλιση στο εκατόφυλλο ρόδο, μήπως δεν είναι παρά η ταπεινοφροσύνη μπροστά στο όραμα για την κατάκτηση της ωραιότητας του Χριστιανού Ροζενκρόιτς; Κάποια ορφική ρήση, εξομολογείται ο Σικελιανός στον Robert Levesque, δεν έπαψε να τον κυβερνάει σε ολόκληρη τη ζωή του: Είμαι γιος της γης και του κατάστερου ουρανού, να γιατί η φυλή μου είναι αθάνατη. Η μύηση στον Ορφισμό, όπως υπάρχει στον πρόλογο του έργου του, προχωρεί με τρία υποστατικά σύμβολα: το στάχυ, το κλήμα, το ρόδο. Ο ορφικός συμβολισμός αποκτά την τέλεια έννοια του, χάρη στο μεγάλο νόμο της αναλογίας, ο οποίος επαναλαμβάνει μέσα από όλους τους βαθμούς και τους τύπους των ανθρώπινων πολιτισμών, τις ίδιες, πάντα απλές αλλά και απεριόριστα γόνιμες δημιουργικές αρχές: της άρτιας γνώσης· της άρτιας ζωής· της άρτιας τέχνης.
Ο μελετητής που το στόμα του θα αρθρώσει το λόγο του Σικελιανού δεν θα ερμηνεύσει απλώς το κείμενο, αλλά συγχρόνως θα ξεκινήσει μια επανάσταση με αφετηρία την προαιώνια ρίζα της μάνας - γης. Ο ηθοποιός που θα διδάξει από σκηνής τον Πρόχορο, το Διγενή, τον Μίνωα, τον Δαίδαλο, τη Σίβυλλα, τη Βδοκιά, τον Ορφέα, θα πρέπει να διαπράξει μιαν ενοποίηση, μια μυστηριακή συνάντηση συμβόλων. Και τούτο, γιατί οι ήρωες του Σικελιανού πολύ λίγο είναι ανθρώπινοι. Ξεπερνούν συχνά τη θνητή τους διάσταση και τα μεγέθη τους παίρνουν θέση κοντά στους θεϊκούς προγόνους τους.
Ο Σικελιανός δεν μιμήθηκε την αρχαία ελληνική τραγωδία. Μόνο στη μορφή βρίσκεται μια επιφανειακή ταύτιση. Στο δραματικό έργο του που αποτελείται από πέντε ολοκληρωμένες τραγωδίες και μιαν ατέλειωτη, τον Ασκληπιό, πραγματοποίησε μέσω της ποίησης ένα κέντρο μυστικής δύναμης που χάθηκε με την εξάπλωση του Χριστιανισμού για να βρεθεί και πάλι στην Ελλάδα με την Ορθοδοξία.
ΗΛΙΑΣ Γ. ΜΑΛΑΝΔΡΗΣ
ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
7 ΗΜΕΡΕΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
ΑΘΗΝΑ 1997
ΑΘΗΝΑ 1997
from ανεμουριον https://ift.tt/2VF4YXv
via IFTTT