ΓΡΑΦΕΙ Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ Π. ΛΑΒΒΑΣ | Η ανθρώπινη καταγωγή του Ιησού ανάγεται στο γένος του Δαυίδ (Σαμ. Α' 17, 2) από τη Βηθλεέμ-Εφραδά, τον οικισμό Βηθλεέμ (=το σπίτι του ψωμιού) δηλαδή, και την περιοχή Εφραδά (από τον πατέρα του Δαυίδ Ευφραδαίο). Εδώ, λοιπόν, μέλλει να γεννηθεί ο Θεάνθρωπος, σύμφωνα με την προφητεία του Μιχαία (Μιχ., ε', 2). Είναι, επομένως, ο τόπος ήδη προδιαγεγραμμένος για το μεγάλο γεγονός των Χριστουγέννων, αιώνες πριν τούτο συμβεί. Εδώ, άλλωστε, αναφέρονται και άλλα σημαντικά γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης, όπως ο θάνατος και η ταφή της Ραχήλ, της μητέρας του Ιωσήφ και του Βενιαμίν, εδώ έζησε η Ρουθ, εδώ γεννήθηκε και μεγάλωσε ο ίδιος ο Δαυίδ. Φαίνεται έτσι νομοτελειακό ότι εδώ έρχεται με τη Μαριάμ και ο Ιωσήφ της Καινής Διαθήκης, που μένει στη Ναζαρέτ αλλά κατάγεται από το ίδιο γένος και τόπο. Η Γέννηση φαίνεται ότι έγινε στο σταύλο συγγενικού σπιτιού του Ιωσήφ μια και «το κατάλυμα» (οι χώροι κατοικίας) που αναφέρει ο ευαγγελιστής Λουκάς (2,7), ήταν κατειλημμένο εκτός από τους οικοδεσπότες και από τους άλλους συγγενείς τους, οι οποίοι είχαν έλθει κι αυτοί για την απογραφή στον τόπο της καταγωγής τους, όπως όριζε το διάταγμα του Αυγούστου. Ότι ο σταύλος του σπιτιού περιείχε φυσική κοιλότητα βράχου - σπήλαιο - δεν ξενίζει, αφού και σήμερα στα χωριά της Παλαιστίνης εντάσσουν τέτοιες φυσικές βρόχινες κοιλότητες στα ισόγεια ή υπόγεια σπιτιού. Αρχαιολογικά ευρήματα εξάλλου (κεραμική, αγγεία, λάμπες κ.ά.) από τελευταίες ανασκαφές, αποδεικνύουν ότι η Βηθλεέμ κατοικείται ήδη από την εποχή του Σιδήρου (1200 π.Χ.) συνεχώς. Τα ευρήματα αυτά εντοπίσθηκαν γύρω από το Σπήλαιο της Γεννήσεως που δείχνει ότι η αμφισβήτηση της αυθεντικότητας του τόπου από μελετητές των γραπτών πηγών στη νεότερη εποχή, όπως τον E. Renan και άλλους, δεν μπορεί πλέον να θεωρηθεί σοβαρή. Όπως στο Γολγοθά και στον Τάφο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα, έτσι κι επάνω στο Σπήλαιο της Γεννήσεως, φαίνεται ότι κτίσθηκε ως αντιχριστιανική ενέργεια Ιερό του Άδωνι από τον Ανδριανό, μετά τη δεύτερη επανάσταση των Εβραίων εναντίον των Ρωμαίων (132-135 μ.Χ.). Μία ακόμα, δηλ. επιβεβαίωση της αυθεντικότητας του σημείου της Γεννήσεως, το οποίο αναφέρουν με σαφήνεια ο Ωριγένης (185-254 μ.Χ.), ο Ευσέβιος (265-339 μ.Χ.) και ο μοναχός Ιερώνυμος (385 μ.Χ.). Επομένως ο Μ. Κωνσταντίνος και η Αγία Ελένη στηρίχθηκαν σε ζώσα και ισχυρή παράδοση για να τοποθετήσουν σωστά την πρώτη μεγάλη Βασιλική της Γεννήσεως το 326 μ.Χ. και να εντάξουν το Σπήλαιο μέσα στο μεγάλο και λαμπρό οικοδόμημα, το οποίο αναφέρει ήδη το 333 μ.Χ. ο προσκυνητής του Bordeaux και περιγράφει με δοξαστικό τρόπο ο Ευσέβιος, ο επίσκοπος Καισαρείας, στο «Βίο του Κωνσταντίνου» (III, 41). Η Βασιλική του Μ. Κωνσταντίνου ήταν πεντάκλιτη με 40 συνολικά κίονες, οι οποίοι έφεραν τη στέγη και απέληγε στην ανατολική πλευρά σε οκτάγωνο διαμέτρου 18 μ., το οποίο εκάλυπτε το χαμηλότερα ευρισκόμενο Ιερό Σπήλαιο, ενώ στη δυτική πλευρά υπήρχε το συνηθισμένο στις παλαιοχριστιανικές βασιλικές αίθριο.
ΓΥΡΩ ΣΤΟ 530 Μ.Χ. ΕΠΙ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΛΑΒΕ ΧΩΡΑ Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ, Η ΟΠΟΙΑ ΕΙΧΕ ΥΠΟΣΤΕΙ ΜΕΓΑΛΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΣΑΜΑΡΙΤΩΝ (526 Μ.Χ.). Η ΦΑΣΗ ΑΥΤΗ ΣΩΖΕΤΑΙ ΜΕ ΔΙΑΦΟΡΑ ΠΡΟΣΚΤΙΣΜΑΤΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ.
Φαίνεται λοιπόν, ότι η Βασιλική από τότε δεν υπέστη ριζικές αλλαγές, αφού και οι Πέρσες δεν την πείραξαν το 614 μ.Χ., επειδή σεβάσθηκαν την εικόνα με την προσκύνηση των συμπατριωτών τους Τριών Μάγων. Η ιουστινιάνεια βασιλική διατηρεί περίπου τις ίδιες διαστάσεις με την προηγούμενη και έχει μήκος σχεδόν 54 μ. και πλάτος 26 μ. Διατηρεί τα 5 κλιτή με τις τέσσερις κιονοστοιχίες των 40 συνολικά μονόλιθων κορινθιακών κιόνων από κοκκινωπό ασβεστόλιθο, των οποίων το ύψος μέχρι το επιστήλιο είναι 5,47 μ. Το σημερινό δάπεδο δεν είναι το αρχικό, αφού οι βάσεις των κιόνων κρύβονται κατά μεγάλο μέρος μέσα σ’ αυτό. Το αρχικό δάπεδο με ψηφιδωτή διακόσμηση βρισκόταν χαμηλότερα, όπως δείχνει ένα τετράγωνο άνοιγμα στο κεντρικό κλιτός με σωζόμενο τμήμα ψηφιδωτού. Η διαφορά με το Κωνσταντίνειο κτίσμα βρίσκεται κυρίως στην ανατολική πλευρά, όπου το οκτάγωνο αντικαταστάθηκε με νέα διαμόρφωση που περιλαμβάνει τρεις κόγχες, την ανατολική του Ιερού, τη νότια και τη βόρεια. Εδώ βρίσκονται και οι δυο κλίμακες (βόρεια και νότια) που οδηγούν στο Ιερό Σπήλαιο, το οποίο βρίσκεται κάτω από το δάπεδο του μεσαίου κλιτούς. Η μορφή του Σπηλαίου πλησιάζει σχεδόν στο ορθογώνιο σχήμα με 12 μ. μήκος και 3 μ. πλάτος περίπου. Στην ανατολική πλευρά αυτού του χώρου και μεταξύ των δυο κλιμάκων καθόδου βρίσκεται η κόγχη με το βωμό της Γεννήσεως, όπου και το γνώριμο ασημένιο αστέρι επάνω σε μαρμάρινη επιφάνεια με τη σχετική λατινική επιγραφή: Hie de Virgine Maria Jesus Cristus natus est (=εδώ εγεννήθη ο Ιησούς Χριστός από την Παρθένο Μαρία). Απέναντι βρίσκεται λίγο χαμηλότερα η φάτνη, μήκους 3 μ. και βάθους 1,8 μ. περίπου, με μαρμάρινη επένδυση. Φαίνεται έτσι λογική η οργάνωση αυτού του υπόγειου, ως χώρου ενός παλαιστινιακού σπιτιού στην εποχή του Χριστού, ο οποίος μπορούσε να χρησιμοποιείται και από ανθρώπους, έχοντας και τη φάτνη για ζώα χαμηλότερα. Είναι άλλωστε μισοσκαλισμένος στο φυσικό βράχο, ώστε να εξυπηρετεί τις παραπάνω λειτουργίες. Βέβαια η τωρινή του διαμόρφωση και διακόσμηση ως προσκυνήματος ανάγεται σε μεταγενέστερους χρόνους, κυρίως του 12ου μ.Χ. αιώνα. Πέρα από το Σπήλαιο της Γεννήσεως υπάρχουν και άλλα, που συνδέονται άμεσα μ’ αυτό και σήμερα αποτελούν παρεκκλήσια και τόπους λατρείας (σπήλαιο των αθώων νηπίων, του Αγίου Ιωσήφ, κ.ά.). Η Βασιλική της Γεννήσεως διατηρεί (ιδιαίτερα στο εσωτερικό της) την ιουστινιάνεια μνημειακότητα και την αρχιτεκτονική κλίμακα του σύγχρονου με την Αγία Σοφία Κων/πολης βυζαντινού μεγαλείου. Οι επεμβάσεις και οι προσθήκες μεταγενέστερων περιόδων, όπως εκείνες στη δυτική πλευρά με την αμαύρωση, αν μη εξαφάνιση, της μεγαλόπρεπης εισόδου και πρόσοψης, τα προσκτίσματα μοναστηριακών συγκροτημάτων Ορθοδόξων, Λατίνων και Αρμενίων και άλλες εξωκαλλιτεχνικές ιδέες και πραγματοποιήσεις στο βυζαντινό πυρήνα του Ιερού Συγκροτήματος, έχει επιφέρει -όπως και στο Ναό της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα- βαθιά αλλοίωση και ανομοιογένεια τεχνοτροπικών και αρχιτεκτονικών στοιχείων.
ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΔΙΑΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΕΙΑΣ ΦΑΣΗΣ ΤΟΥ 4ΟΥ ΑΙ. ΣΩΖΟΝΤΑΙ, ΟΠΩΣ ΗΔΗ ΣΗΜΕΙΩΘΗΚΕ, ΜΕΡΙΚΑ ΠΟΛΥΧΡΩΜΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ. ΑΠΟ ΕΚΕΙΝΗ ΤΟΥ 6ΟΥ ΑΙ. ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΑΠΟ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΕΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΟΤΙ ΗΤΑΝ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΟΣ ΤΗΣ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΕΙΑΣ ΜΕΓΑΛΟΣΥΝΗΣ, ΤΕΤΟΙΑΣ ΠΟΥ ΕΚΑΝΕ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΕΡΣΕΣ ΝΑ ΤΗ ΣΕΒΑΣΘΟΥΝ. ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΩΝ, Ο ΝΑΟΣ ΔΙΑΚΟΣΜΗΘΗΚΕ ΜΕ ΝΕΑ, ΛΑΜΠΡΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΚΑΙ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ (ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΜΑΝΟΥΗΛ ΚΟΜΝΗΝΟΥ), ΑΠΟ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΣΩΖΟΝΤΑΙ ΑΚΟΜΗ ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥΣ ΤΟΙΧΟΥΣ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΚΛΙΤΟΥΣ.
Το συνολικό εικονογραφικό πρόγραμμα ήταν πλούσιο και συμβολικό: άγγελοι που ανήγγειλαν το μεγάλο γεγονός της Γεννήσεως απεικονίζονταν μεταξύ των παραθύρων. Κάτω από τα παράθυρα παριστάνονταν οι επτά οικουμενικές σύνοδοι και οι άλλες τοπικές, που επισήμαιναν το σύνολο των διδαγμάτων και των δογμάτων της χριστιανικής πίστης με κέντρο τον Ιησού. Τέλος, πάνω από το επιστήλιο των κιόνων παριστανόταν το γενεαλογικό δένδρο του Ιησού, όπως τ’ αναφέρουν οι απόστολοι Ματθαίος (νότια κιονοστοιχία) και Λουκάς (βόρεια). Η Βασιλική της Γεννήσεως -κορυφαίο μνημείο της Χριστιανοσύνης και λαμπρό δημιούργημα της Βυζαντινής Ορθόδοξης αρχιτεκτονικής και τέχνης- αποπνέει ακόμη το άρωμά τους αλλά εκπέμπει ταυτόχρονα ως υλικός φορέας μνήμης την πολύπλαγκτη ιστορική της πορεία: Άραβες μουσουλμάνοι, σταυροφόροι, Τούρκοι, Άγγλοι, Εβραίοι και σήμερα Παλαιστίνιοι, διοικούν τη βιβλική Βηθλεέμ-Εφραδά, όπου βρίσκεται, ενώ τη μοίρα της διαχειρίζονται τα χριστιανικά δόγματα- οι Ελληνορθόδοξοι που έχουν τα πρωτεία, οι Λατίνοι ή οι Αρμένιοι με τα διάφορα δικαιώματά τους. Και η τύχη της εξαρτάται πραγματικά από την αρμονική ή μη συνεργασία των εν λόγω δογμάτων. Η καταπληκτική, ως κατασκευή, ξύλινη στέγη της κινδυνεύει π.χ. σήμερα και πρέπει να επισκευασθεί και να συντηρηθεί, τα σωζόμενα ψηφιδωτά στο κεντρικό κλιτός χρειάζονται επίσης άμεση συντηρητική επέμβαση όπως και άλλα σημεία του ιστορικού και ιερού συγκροτήματος. Τα χριστιανικά προσκυνήματα γενικά της Παλαιστίνης βρίσκονται σήμερα σε μια «εξιδιασμένη» μορφή προστασίας και φροντίδας, οφειλόμενης στο ισχύον καθεστώς (status quo), σύμφωνα με το οποίο οι υπάρχουσες εκεί χριστιανικές κοινότητες (Ελληνορθόδοξοι, Λατίνοι, Αρμένιοι, Κόπτες, Συριανοί) με διαφορετικές καλλιτεχνικές παραδόσεις και αντιλήψεις η κάθε μία, πρέπει να συνεργασθούν και να συναποφασίσουν για τα μέτρα πρόνοιας και ανάδειξής τους. Η πείρα μέχρι τώρα έχει αποδείξει πόσο αυτό είναι από δύσκολο μέχρι σχεδόν αδύνατο, ώστε το αποτέλεσμα να αποβαίνει συνήθως σε βάρος της αρχαιολογικής τους αυθεντικότητας, της μόνης άμεσης και αδιάψευστης μαρτυρίας της χριστιανικής ιστορίας.
«ΒΗΘΛΕΕΜ» 7 ΗΜΕΡΕΣ ΕΚΔΟΣΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» ΑΘΗΝΑ 1997
from ανεμουριον https://ift.tt/2P8cp5O
via IFTTT