Ο Τζούλιο Καΐμης στο Άγιον Όρος το 1927
Aναμφίβολα ο ορίζοντας του Τζούλιο Καΐμη - όπως αυτός διαγράφεται τόσο από τις μελέτες του όσο και από τη ζωγραφική του - προσβλέπει κυρίως στα πρότυπα των μεγάλων πολιτισμών της Ανατολής, ενώ τη Δύση, μετά την Αναγέννηση, τη δέχεται με προοδευτικό σκεπτικισμό. Έτσι αν και συναναστράφηκε κάποιους από τους κορυφαίους ανανεωτές του καλλιτεχνικού μεσοπολέμου (Στέρης, Παπαλουκάς, Πικιώνης, Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Διαμαντόπουλος, Τσαρούχης, Εγγονόπουλος, γεγονός που σημαίνει ότι, έστω και έμμεσα, ήρθε σε επαφή με τα ιδεολογικά και πλαστικά αιτήματα του μοντερνισμού), ο ίδιος αναζητεί με θαυμαστή επιμονή, ως το τέλος της ζωής του, τη συνέχεια της ελληνικής τέχνης μετά το Βυζάντιο. Και το «σπασμένο νήμα της παραδόσεως» (όπως γράφει στο κατάλοιπο κείμενο της ωριμότητας του «Ο εθνικός χαρακτήρας της τέχνης», 1976) το βρίσκει - ακολουθώντας το παράδειγμα αρκετών ανθρώπων της γενιάς του - στην ανώνυμη αρχιτεκτονική, στο στιγματισμένο θέατρο σκιών και στην ταπεινή λαϊκή τέχνη. Και αυτό είναι εύλογο. Στο βαθμό που οι κραδασμοί της νεοτερικότητας κλονίζουν όχι μόνο την πίστη του, στη συνοχή που υποσχόταν κάποτε η τέχνη, αλλά και υποσκάπτουν τον κοινωνικό ιδανισμό του. Ωστόσο αυτή η εικόνα, του ανθρώπου του προσκολλημένου στο παρελθόν, σε μεγάλο βαθμό αίρεται από ένα παράδοξο που παρατηρείται στο ίδιο το έργο του. Ενώ δηλαδή σε ορισμένα κείμενα του δείχνει να προσλαμβάνει τον κόσμο με έναν απλοϊκό τρόπο, σε κάποια άλλα, κυρίως αυτά που αφορούν την ευσεβιστική τέχνη ή τον λαϊκό πολιτισμό, φανερώνει μια ιδιότυπη οντολογική ματιά.
Νέο Ηράκλειο 1979
Έργο του Τζούλιο Καΐμη. Λάδι. 1972 (Συλλογή Μισέλ Φάις)
Και όταν λέω οντολογική ματιά, υπαινίσσομαι κυρίως τη δεσπόζουσα εμμονή αυτού του άνισου λαογράφου, αισθητικού και ζωγράφου, να ερμηνεύει την τέχνη (και επαγωγικά την ανθρώπινη κατάσταση) ως μεταμορφώσεις - ανοδικές ή καθοδικές - του ιερού αισθήματος. Στο σημείο αυτό λοιπόν, οφείλουμε να σκάψουμε για να εξορύξουμε το βαθύτερο κοίτασμα της περιθωριοποίησης του πρώτου συστηματικού μελετητή του Καραγκιόζη στον τόπο μας. Και να μην αρκεστούμε στις πρώτες επιστρώσεις της απομόνωσης του, δηλαδή: στη βαριά του κώφωση, στην οικογενειακή παρακμή ή στη ροπή του σε μια ρομαντική αντίληψη του λάθε βιώσας.
ΑΠΟΣΙΩΠΗΣΗ
Χωρίς περιστροφές: ο Τζ. Καΐμης αποσιωπήθηκε διότι ο στοχασμός του δεν εξυπηρετούσε κανενός τις πολιτισμικές σκοπιμότητες. Το άγχος του μπροστά στον καλπάζοντα τεχνολογικό νεοτερισμό της κοινωνίας και της τέχνης, τον σκιαγραφεί στα μάτια των άκριτων εκμοντερνιστών του καιρού του ως παρωχημένο ηθογράφο. Ο οικουμενικά λαϊκός τρόπος που προσλαμβάνει την παράδοση (που κάποιες φορές τον φέρνει τόσο κοντά στη σκέψη του Μιχαήλ Μπαχτίν) τον καθιστούν ανενεργό στις ιδεοληπτικές βλέψεις των ελληνοκεντρικών του μεσοπολέμου. Τέλος, ο καββαλιστικός μυστικισμός και ο αυθόρμητος αναρχισμός του τον θέτουν εκτός παιδιάς τόσο από τις επιδιώξεις μιας δογματικής αριστεράς όσο και από την κλειστοφοβική αγκάλη της ισχνής μεταπολεμικά εβραϊκής κοινότητας.
Ο Τζούλιο Καΐμη (άνω δεξιά) στις Δελφικές γιορτές, το 1927. Διακρίνονται: Σπύρος Παπαλουκάς, Σπύρος Βασιλείου, Γιώργος Ζογγολόπουλος, κ.ά.
Με δυο λόγια: έχουμε έναν ολοσχερή και, δε θα δίσταζα να πω, τραχύ αποκλεισμό. Κι όμως αυτός ο υπεράνω του ψόγου και του επαίνου (σύμφωνα με την ευθύβολη διατύπωση του Τσαρούχη) απευθυνόταν εξακολουθητικά σε έναν άνθρωπο με ανοιχτή καρδιά. Επειδή ο Καΐμης πάνω απ' όλα, υπήρξε ένας προσηνής αφηγητής, ένας αφηγητής, ο οποίος το μόνο που προσδοκούσε ήταν να γεμίσει το χώρο μιας συνάθροισης με την ανταλλαγή μιας κοινής εμπειρίας - αλήθεια, αυτό τον τύπο αφηγητή δεν μας υποδεικνύει ο Βάλτερ Μπένζαμιν όταν αναφέρεται στις χασιδικές κοινότητες;
Ο Τζούλιο Καΐμης σε μεταπολεμικό σχέδιο με μολύβι του Φώτη Κόντογλου
Αυτός ο άνθρωπος λοιπόν με το διδακτικό χιούμορ, που αγαπούσε τους ατέλειωτους περιπάτους και τις δαιδαλώδεις συζητήσεις περί τέχνης, στον απορφανισμό του σύγχρονου ανθρώπου από τα μεγάλα ερείσματα της ζωής, προτείνει, δίκην παραμυθίας, την οικουμενική δύναμη της λαϊκής τέχνης και την ηθική δομή του ωραίου.
ΜΙΣΕΛ ΦΑΪΣ
ΟΙ ΕΒΡΑΙΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
7 ΗΜΕΡΕΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
ΑΘΗΝΑ
1996
from ανεμουριον https://ift.tt/3eLpGMZ
via IFTTT