Ελένη Καμουράκη Πατεράκη [ Δημήτριος Δαμιλάς ο Κρης ]

Πριν από την εφεύρεση της τυπογραφίας (1450 μ.Χ. περίπου) τα κείμενα γράφονταν πάνω σε διάφορες επιφάνειες από πέτρα, πηλό, πάπυρο, περγαμηνή κ.α. και αργότερα σε χαρτί. Κάθε κείμενο πρωτότυπο ή αντίγραφο γραμμένο με το χέρι, σε πάπυρο, περγαμηνή ή χαρτί λεγόταν χειρόγραφο. Στην εξελικτική πορεία του χειρόγραφου πολλά φύλλα ενώνονταν σε ένα σώμα όπως το σημερινό βιβλίο και τότε λεγόταν κώδικας. Από νωρίς τα χειρόγραφα άρχισαν να διακοσμούνται από ειδικούς ζωγράφους με αρχικά γράμματα (πρωτογράμματα) και παραστάσεις σχετικές με τα κείμενα. Στην Κρήτη κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας λειτούργησαν πολλά βιβλιογραφικά εργαστήρια (για την αντιγραφή 

χειρογράφων) και πολλοί κρητικοί λόγιοι διέπρεψαν ως αντιγραφείς χειρογράφων, κωδικογράφοι και καλλιγράφοι στην Κρήτη, στην Ιταλία και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Η τυπογραφία αντικατέστησε τα χειρόγραφα με τα έντυπα βιβλία Στην αρχή μάλιστα έγινε προσπάθεια τα γράμματα στα έντυπα κείμενα να ομοιάζουν με αυτά των χειρογράφων και πολλά βιβλία διακοσμούνταν με πρωτογράμματα, με επίτιτλα και υποσελείδια καλλιτεχνήματα. Πολλοί κρητικοί διακρίθηκαν τότε στον τομέα της τυπογραφίας σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, ως ιδρυτές τυπογραφείων, εκδότες, κατασκευαστές τυπογραφικών στοιχείων, στοιχειοθέτες, τεχνίτες, διορθωτές και επιμελητές κειμένων. Μάλιστα ορισμένοι από αυτούς υπήρξαν πρωτοπόροι. Η συμβολή τους στη διάδοση της ελληνικής παιδείας υπήρξε μεγάλη κατά την περίοδο της Αναγέννησης στην Ευρώπη. Ένας από τους πρώτους Έλληνες τυπογράφους (για ορισμένους ο πρώτος) που διακρίθηκε στην τέχνη της τυπογραφίας στην Ιταλία και προσέφερε πολλά στις ελληνικές εκδόσεις είναι ο Δημήτριος Δαμιλάς. Γεννημένος στη βενετοκρατούμενη Κρήτη έφυγε πριν το 1475 για την Ιταλία, όπως έκαναν τότε πολλοί νέοι συμπατριώτες του. Αρχικά εγκαταστάθηκε στο Μιλάνο (Μεδιόλανο), την πόλη καταγωγής των γονέων του. Το όνομά του Δαμιλάς (Da-Milan), ή εξελληνισμένο Μεδιολανέας, οφείλεται σ’ αυτήν την πόλη, όπου έζησε για μια δεκαετία περίπου. Το Μιλάνο πνευματικό κέντρο την εποχή εκείνη με ουμανιστικό περιβάλλον και με ηγεμονεύουσα τάξη αυτή των δουκών Σφόρτσα, που αγαπούσαν και προστάτευαν τα ελληνικά γράμματα είχε προσελκύσει αρκετούς λόγιους. Ο Δαμιλάς ήταν ένας από τους διασημότερους καλλιγράφους και κωδικογράφους της εποχής του όπως και ο αδελφός του Αντώνιος Δαμιλάς, αργότερα νοτάριος του Χάνδακα. Ο Δημήτριος Δαμιλάς εκτός από τους κώδικες ασχολήθηκε και με τυπογραφικές εργασίες και εκδόσεις και είναι ο πρώτος που κατασκεύασε στο Μιλάνο ελληνικούς τυπογραφικούς χαρακτήρες. Το 1476 σε συνεργασία με τον Ιταλό Dionigi Parravicino εξέδωσε το πρώτο χρονολογημένο ελληνικό βιβλίο που τυπώθηκε, τη γραμματική του Κωνσταντίνου Λάσκαρη με τίτλο Επιτομή των οκτώ του λόγου μερών. Ένα βιβλίο προσεγμένο που θεωρείται έργο υψηλής αισθητικής και δεξιοτεχνίας. Ο Κων. Λάσκαρης (1434-1501), λόγιος , συγγραφέας κωδίκων, δίδαξε ως καθηγητής της ελληνικής γραμματείας σε διάφορα ιταλικά Πανεπιστήμια. Στην Κωνσταντινούπολη, όπου γεννήθηκε, έλαβε καλή μόρφωση και έφυγε για την Ιταλία μετά την Άλωση της πόλης. Στο Μιλάνο εγκαταστάθηκε γύρω στα 1460 και δίδαξε ελληνικά για 6 χρόνια. Στην πόλη αυτή υπήρξε δάσκαλος της κόρης του δούκα Φραγκίσκου Σφόρτσα, της δεκαπεντάχρονης τότε Ιππολύτης, στην οποία δώρισε ένα ωραίο χειρόγραφο γραμματικής, σε μορφή ερωταποκρίσεων, που είχε συντάξει ο ίδιος και είχε γράψει με το χέρι του. Αυτό ήταν το χειρόγραφο που τύπωσε ο Δαμιλάς το 1476 στο Μιλάνο με τυπογραφικά στοιχεία που χάραξε ο ίδιος και συγχρόνως επιμελήθηκε την έκδοσή του. Η γραμματική αυτή, προορισμένη να καλύπτει τις ανάγκες «των εραστών της ελληνικής παιδείας», όπως αναφέρει o Δαμιλάς στον πρόλογό του, επανεκδόθηκε πολλές φορές και ήταν σε σχολική χρήση ως τις αρχές του περασμένου αιώνα. Ο συγγραφέας του βιβλίου Κ. Λάσκαρης δεν βρισκόταν στο Μιλάνο, όταν τυπώθηκε η γραμματική του, αλλά στη Μεσσήνη της Σικελίας, όπου δίδασκε ελληνικά στο εκεί Πανεπιστήμιο ως καθηγητής στην έδρα τής ελληνικής γλώσσας. 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 1

Το πρώτο ελληνικό βιβλίο τυπώθηκε νωρίτερα, στη Βενετία, το 1471. Πρόκειται για μια άλλη γραμματική, τα Ερωτήματα του Χρυσολωρά. Επειδή όμως το βιβλίο αυτό ήταν στοιχειοθετημένο σε ελληνο-λατινικό κείμενο δεν θεωρείται ως καθαρά ελληνική έκδοση. Εξ άλλου ήταν αχρονολόγητο, όπως όλες οι βενετσιάνικες εκδόσεις μέχρι το 1486 που ο Λαόνικος Πρωτόπαπας, από τα Χανιά, τύπωσε τη Βατραχομυομαχία χρονολογημένη. 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 2

Πριν και μετά την Άλωση της Πόλης (1453) πολλοί λόγιοι κατάφυγαν στη Δύση και κυρίως στην Ιταλία και καθώς ήταν γνώστες της ελληνικής γλώσσας και γραμματείας, συνέβαλαν στη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων στη Δύση. Δίδαξαν την ελληνική γλώσσα, μετέφρασαν ελληνικά κείμενα στα λατινικά, έγραψαν γραμματικές για τις ανάγκες της πνευματικής κοινωνίας της Δύσης και για την ανάπτυξη της ελληνικής παιδείας. Οι γραμματικές αυτές ήταν από τα πρώτα βιβλία που τυπώθηκαν, μάλιστα στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκαν και ως εγχειρίδια στον ελλαδικό χώρο. Στο Μιλάνο ο Ιταλός λόγιος, ελληνιστής και φιλόσοφος, Buono Accorsi είχε ανοίξει ουμανιστική σχολή και για τις ανάγκες της σχολής αυτής πραγματοποίησε μια σειρά εκδόσεων ελληνο-λατινικών βιβλίων (Dictionarium Graecum, Ψαλτήρι, Μύθοι του Αισώπου, Ειδύλια του Θεοκρίτου, επανέκδοση της γραμματικής του Λάσκαρη κ.ά.). Στις εκδόσεις αυτές, όπως αναφέρει ο ιστορικός βιβλίου Κωνσταντίνος Σπ. Στάικος, χρησιμοποιήθηκε μια νέα οικογένεια τυπογραφικών χαρακτήρων ακριβώς στο ύφος του Δαμιλά, ο οποίος υπήρξε ο αφανής τυπογράφος ή ο επιμελητής των εκδόσεων αυτών. Ο Δαμιλάς μετοίκησε στη Φλωρεντία το 1483, όπου ασχολήθηκε κυρίως με την αντιγραφή χειρογράφων. Όπως αναφέρει ο ίδιος ιστορικός (Κ. Στάικος), μια σειρά από κώδικες, που αντιγράφηκαν για τον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης των Μεδίκων και είχαν κοινό χαρακτηριστικό την καλλιγραφικότητα και τον περίτεχνο διάκοσμο, παρέμεναν γνωστά ως έργα ανωνύμου καθώς ήταν ανυπόγραφα. Τελικά ο ανώνυμος αυτός καλλιγράφος, που από το 1971 βαφτίστηκε ως «Florentinus Librarius-Φλωρεντιανός αντιγραφέας βιβλίων», ταυτίστηκε από τον P.Canart με τον Δαμιλά. Ο Δαμιλάς , όταν ήρθε στη Φλωρεντία, έφερε μαζί του και τις μήτρες των τυπογραφικών του στοιχείων. Εδώ συνεργάστηκε με το Δημήτριο Χαλκοκονδύλη για την έκδοση του έργου: Τα Άπαντα του Ομήρου. Στις μήτρες που είχε φέρει ο Δαμιλάς από το Μιλάνο χύθηκαν οι χαρακτήρες με τους οποίους τυπώθηκε το έργο αυτό. Ο Δ. Χαλκοκονδύλης (1423- 1511) Αθηναίος με βυζαντινές ρίζες, από τους επιφανέστερους λογίους της Δύσης, πήγε στην Ιταλία το 1449 και δίδαξε σε διάφορα Πανεπιστήμια (Περούτζια, Πάντοβα, Φλωρεντία, Μιλάνο) Το 1488 σε συνεργασία με το Δαμιλά πραγματοποίησε στη Φλωρεντία τη μνημειώδη (πρώτη) έκδοση «τα Άπαντα του Ομήρου», σε δύο τόμους, που ήταν μάλιστα το πρώτο ελληνικό βιβλίο, το οποίο τυπώθηκε στην πόλη αυτή. Ο πρώτος τόμος περιέχει την Ιλιάδα και ο δεύτερος την Οδύσσεια, τη Βατραχομυομαχία και τους Ύμνους. Στους τόμους αυτούς εκτός από τα κείμενα του Ομήρου περιλαμβάνονται ένας πρόλογος του Χαλκοκονδύλη, ο βίος του Ομήρου από τον Ηρόδοτο τον Αλικαρνασσέα, βιογραφικά του Ομήρου από τον Πλούταρχο και το κείμενο για τον ομηρικό λόγο του Δίωνα του Χρυσοστόμου. 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 3

Σήμερα είναι βέβαιο ότι τους Ύμνους αυτούς, 34 τον αριθμό, που καθένας τους αναφέρεται σε έναν αρχαίο θεό δεν τους συνέθεσε ο Όμηρος. Από το 1360, που ο πρώτος καθηγητής της ελληνικής στη Φλωρεντία Λεόντιος Πιλάτος μετέφρασε την Ιλιάδα στα λατινικά σε πεζό λόγο, τα Ομηρικά έπη μεταφράστηκαν πολλές φορές στα λατινικά και άσκησαν μεγάλη επίδραση στον πολιτισμό της Αναγέννησης. Ο Δαμιλάς το 1490 εγκαταστάθηκε στη Ρώμη και ασχολήθηκε με την αντιγραφή χειρογράφων. Καθώς ήταν εξαιρετικός καλλιγράφος, απέκτησε μεγάλη φήμη και έγινε περιζήτητος, μάλιστα ο πάπας Πίος ο Γ΄ τον διόρισε το 1503 πρώτο επίσημο αντιγραφέα ελληνικών κωδίκων της Βιβλιοθήκης του Βατικανού. Στη Ρώμη δεν φαίνεται να ασχολήθηκε με την τυπογραφία, όμως τα τυπογραφικά του στοιχεία εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούνται από διάφορα τυπογραφεία για την έκδοση ελληνικών βιβλίων. Ο Ν. Ε. Σκιαδάς στο βιβλίο του «Χρονικό της Ελληνικής Τυπογραφίας» αναφέρει ότι τα ελληνικά στοιχεία που έχυσε ο Δαμιλάς τελειοποιήθηκαν από το Χαλκοκονδύλη τον Αθηναίο και χρησίμεψαν για τις ονομαστές εκδόσεις του τελευταίου (τα Άπαντα του Ομήρου το 1488, τα Ερωτήματα του Χρυσολωρά το 1490, ο Ισοκράτης το 1495 κ.ά.). Με τα ίδια στοιχεία πλουτίστηκαν και άλλα τυπογραφεία, τόσο στη Φλωρεντία και το Μιλάνο, όσο και στη Βενετία. Χρησιμοποιήθηκαν ακόμη και από την τυπογραφία του Άλδου. Αν κρίνουμε από τη ελληνική βιβλιοπαραγωγή κατά την περίοδο 1488 (που πρωτοεκδόθηκε η γραμματική του Λάσκαρη) έως και 1510, οπότε κυκλοφόρησε στη Ρώμη ένα μικρό λατινο-ελληνικό αλφαβητάριο, με ελληνικούς χαρακτήρες που προέρχονταν από τα τυπογραφικά στοιχεία του Δαμιλά, στα τυπογραφεία αυτά (Φλωρεντίας ,Μιλάνου, Βενετίας, Ρώμης) αλλά και σε άλλα εκδόθηκαν αρκετά βιβλία με τυπογραφικά στοιχεία του Δαμιλά. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

1. Ν. Ε. Σκιαδά: Χρονικό της Ελληνικής Τυπογραφίας, τόμος Α 

2. Κρήτες τυπογράφοι στην Αναγέννηση, εφημερίδα « Καθημερινή» (Επτά ημέρες) 25/1/2004. 

3. Ιστορία των Ελλήνων. Τόμος 8. 

4. Κρήτη: Ιστορία και Πολιτισμός. Έκδοση Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ηρακλείου. 

5 .Φ. Ηλιού: Ιστορίες του ελληνικού βιβλίου. 

6. Εφημερίδα Ελευθεροτυπία 24/1/2005, Τέχνης έργα. 

7. Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη.

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΠΑΤΡΙΣ

ΗΡΑΚΛΕΙΟ

ΚΡΗΤΗ

from anemourion https://ift.tt/Q8SLTBE
via IFTTT