Το Κρητικό ζήτημα

ΚΡΗΤΗ 1905. ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΕΣ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΘΕΡΙΣΟ. ΦΩΤ.: ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΙΩΤΑΚΗ. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ.

ΚΡΗΤΗ 1905. Ο ΑΡΧΗΓΟΣ Ι. ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΕΣ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΘΕΡΙΣΟ. ΦΩΤ.: ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΙΩΤΑΚΗ. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ.

Το Κρητικό ζήτημα, αναπόσπαστο μέρος, συχνά σημείο αιχμής του όλου Ανατολικού ζητήματος στην ευρύτερη διάρκεια του ΙΘ' αιώνα, προσέγγισε στην τελική λύση του, όταν το 1897 τα μέλη της Ευρωπαϊκής Συμφωνίας - οι έξι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής - επέβαλαν στην Τουρκία, να εκχωρήσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα, διατηρώντας την ψιλή μόνο επικυριαρχία και εγγυήθηκαν συλλογικά την εφαρμογή καθεστώτος αυτόνομου, υπό την προστασία τους, ορίζοντας ως ύπατο αρμοστή το δευτερότοκο γιο του βασιλέα των Ελλήνων. Στη βασική σύσταση του, το καθεστώς της αυτονομίας χαρακτηριζόταν από την πολλαπλότητα και, συχνά, τη σύγχυση στον καθορισμό της λειτουργίας των κύριων θεσμικών οργάνων του, μονομερών και συλλογικών, τοπικών και διεθνών. Στο ίδιο πρόσωπο του ύπατου αρμοστή, συνεκτικού δεσμού με το εθνικό κέντρο, συγκρουόταν η ιδιότητα του εντολοδόχου του κρητικού λαού και του εκπροσώπου των Προστατριών Δυνάμεων, του φορέα δηλαδή εθνικών διεκδικήσεων και του εγγυητή διεθνών δεσμεύσεων.

Η ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΡΗΤΗΣ ΤΟ 1908. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ.

Οι μοιραίες αυτές αντιφάσεις και οι αναπόφευκτες δυσλειτουργίες στο επίπεδο των θεσμών έμελλε να συναρτηθούν και με βαθύτερες εγγενείς αδυναμίες με έκδηλο τον αντίκτυπο στο πεδίο της διοικητικής οργάνωσης και της παραγωγικής ανάπτυξης. Υπό τις συνθήκες, αυτές, εντεινόταν η αίσθηση της προσωρινότητας και η εμμονή των κατοίκων της Μεγαλονήσου στην άμεση ικανοποίηση του ενωτικού αιτήματος. Η αρνητική εντούτοις αυτή συγκυρία, ενωρίς έκδηλη, δεν έμελλε να οδηγήσει τις Προστάτριες Δυνάμεις στην επαναθεώρηση του καθεστώτος της αυτονομίας. Το Κρητικό ζήτημα παρέμενε αναπόσπαστα δεδομένο με το περίπλοκο Ανατολικό ζήτημα, ενταγμένο ακόμη στο δίκτυο και της ευαίσθητης μεσογειακής ισορροπίας. Η στρατηγική θέση του νησιού, ιδιαίτερα το λιμάνι της Σούδας, δεν είχε παύσει να κεντρίζει το ενδιαφέρον, τόσο των ισχυρών δυτικών ναυτικών δυνάμεων όσο και αυτών των Κεντρικών Αυτοκρατοριών, και ακόμη περισσότερο της Ρωσίας. Ανταγωνιστικές πιέσεις και αλληλοσυγκρουόμενες βλέψεις και συμφέροντα συνέχονταν με τη διαμόρφωση, ρευστή και αυτή, θέσεων κατά κανόνα αντιθετικών μεταξύ των ίδιων των εγγυητριών κυβερνήσεων.

Παράλληλα, ενώ η Πύλη ενέμενε σταθερά στην ανθενωτική στάση της, τα γειτονικά βαλκανικά κράτη αξίωναν ανάλογες εδαφικές ικανοποιήσεις, σε αντιστάθμισμα μιας ενδεχόμενης προσάρτησης της Κρήτης στην Ελλάδα. Υπό τις συνθήκες αυτές, η εμμονή των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων στην αρχή του status quo έτεινε να αποτελέσει την ασφαλιστική δικλείδα, τόσο για την αλληλοεξισορρόπηση των δικών τους βλέψεων όσο και για τη διατήρηση της εύθραυστης βαλκανικής ισορροπίας. Απέναντι στην αρνητική αυτή στάση της Ευρώπης, η Αθήνα, ως εθνικό κέντρο, δεν διέθετε τα απαιτούμενα ισχυρά μέσα διπλωματικής πίεσης.

Η ΚΑΤΑΒΙΒΑΣΗ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΣΗΜΑΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΚΚΕΝΩΣΗ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΣΤΙΣ 13/26 ΙΟΥΛΙΟΥ 1909. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Οι σύντονες προσπάθειες του ίδιου του ύπατου αρμοστή πρίγκιπα Γεωργίου προς την κατεύθυνση των Προστατριών Δυνάμεων, δεν είχαν αποφέρει αποτέλεσμα ως τα τέλη του 1904, παρά τον διακανονισμό ειδικότερων μόνον εκκρεμοτήτων και την πρόβλεψη επιμέρους διευκολύνσεων, ανίκανων να ανταποκριθούν στο γενικότερο αίτημα της κοινής γνώμης για ολοκλήρωση της εθνικής χειραφέτησης. Το γεγονός αυτό επέτεινε την εσωτερική κρίση, η οποία σοβούσε αφότου ο πρίγκιπας είχε, τον Απρίλιο του 1901, απολύσει τον Ελευθέριο Βενιζέλο, σύμβουλο επί της Δικαιοσύνης, «επειδή όλως αναρμοδίως υπεστήριξε γνώμας επί σπουδαιότατου ζητήματος αντιθέτους προς το φρόνημα και την εντολήν [του]». Πράγματι, ο φιλελεύθερος νέος πολιτικός είχε εισηγηθεί, αντί της Ένωσης, την άμεση εξασφάλιση της οποίας έκρινε αδύνατη, την ολοκλήρωση του καθεστώτος της αυτονομίας, σε εφαρμογή του Συντάγματος και σύμφωνα με τις υποσχέσεις των Δυνάμεων.

Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΟΥΜΗΣ, ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΤΡΙΑΝΔΡΙΑΣ ΤΟΥ ΘΕΡΙΣΟΥ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΥΣ Κ. ΜΑΝΟ ΚΑΙ ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟ. ΕΘΝΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΤΩΝ ΧΑΝΙΩΝ, ΠΕΡΙ ΤΟ 1900.

Η επιλογή αυτή θα συντελούσε, κατά την άποψη του, στην προαγωγή των εθνικών συμφερόντων στο εξωτερικό και στην κατοχύρωση της αυτοδιοίκησης στο εσωτερικό της Μεγαλονήσου, μετά τη διοργάνωση πολιτοφυλακής και την αποχώρηση των διεθνών στρατευμάτων, και θα άνοιγε την προοπτική για μια λύση ανάλογη με την αντίστοιχη της Ανατολικής Ρωμυλίας, διασφαλίζοντας την πορεία προς την Ένωση με την Ελλάδα. Όταν, με την πάροδο του χρόνου, οι διπλωματικές ενέργειες του ύπατου αρμοστή δεν αποδώσουν καρπούς, ο φιλελεύθερος ηγέτης θα επανεμφανιστεί δυναμικά στο προσκήνιο, το Μάρτιο του 1905, στο Θέρισο, επικεφαλής ένοπλης εξέγερσης, στο όνομα της ανάγκης για ριζική μεταβολή της εσωτερικής διακυβέρνησης, άκρως συντηρητικής, και, ταυτόχρονα, για ικανοποίηση του ενωτικού αιτήματος.

Μεθοδευμένη με επιτηδειότητα και ευελιξία, η επαναστατική αυτή κίνηση του Βενιζέλου θα αποφέρει θετικούς καρπούς για τον ίδιο αλλά και για τη Μεγαλόνησο. Η συγκρότηση διεθνούς εξεταστικής επιτροπής «επιφορτισμένης να αναζήτηση τας αιτίας της κρίσεως, να μελετήση τας διοικητικός και οικονομικός συνθήκας και να διατύπωση τας απόψεις της επί των επενεκτέων μεταρρυθμίσεων», θα οδηγήσει στη νέα διαρρύθμιση, τόσο των όρων της εσωτερικής διακυβέρνησης όσο και της διεθνούς θέσης της Κρητικής Πολιτείας: δημιουργία κρητικής πολιτοφυλακής υπό την εποπτεία πρώην στελεχών του ελληνικού στρατού, αναθεώρηση του Συντάγματος, εκχώρηση στον Έλληνα βασιλέα του δικαιώματος να διορίζει τον ύπατο αρμοστή.

Ο ΥΠΑΤΟΣ ΑΡΜΟΣΤΗΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Β', ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α', ΔΙΑΣΧΙΖΕΙ ΤΗΝ «ΠΛΑΤΕΙΑ ΣΥΝΤΡΙΒΑΝΙΟΥ» ΣΤΗΝ ΠΑΛΟΙΑ ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΧΑΝΙΩΝ, 1898. ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΧΑΝΙΩΝ «Ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ».

Σε εφαρμογή του σχετικού όρου, ο Γεώργιος Α' θα διορίσει, τον Αύγουστο του 1906, τον Αλέξανδρο Ζαΐμη, σε αντικατάσταση του δευτερότοκου γιου του, πρίγκιπα Γεωργίου. Καίρια τομή στην πορεία του εθνικού ζητήματος προς την τελική λύση του, η σύσφιγξη των διακρατικών δεσμών της αυτόνομης Κρήτης με το ελεύθερο βασίλειο θα λειτουργήσει σε ευθεία συνάρτηση με τη βαθμιαία απαλλαγή του αυτόνομου καθεστώτος από τα δεσμά του διεθνούς ελέγχου. Συγκεκριμένα, οι Προστάτριες Δυνάμεις θα αποσύρουν, στις 15 Ιουλίου 1909, και τα τελευταία αγήματα τους. Η εξέλιξη όμως αυτή δεν θα αποδώσει αυτόματα στον κρητικό λαό, όπως είχε υποθέσει ο Ελ. Βενιζέλος, τη δυνατότητα να καθορίσει εφεξής αυτόβουλα την πορεία του. Η ανασταλτική παρεμβολή των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων στην επιβολή της θέλησης του για Ένωση με την Ελλάδα επιβεβαίωνε ότι, πέρα από τις συμβατικές διατάξεις του διεθνούς καθεστώτος της αυτονομίας, ο γενικότερος συσχετισμός των διπλωματικών δυνάμεων στο χώρο των ελληνικών συμφερόντων δεν επέτρεπε τη θετική προώθηση των εθνικών θέσεων.

Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΝΟΣ. ΕΘΝΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ.

Η αρνητική αυτή διεθνής συγκυρία είχε γίνει ήδη έκδηλη όταν, τον Οκτώβριο του 1908, δεν επιτεύχθηκε η ικανοποίηση του ενωτικού αιτήματος των Κρητών, παράλληλα με την ανακήρυξη της Βουλγαρίας σε ανεξάρτητο βασίλειο και την προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης στην Αυστρουγγαρία. Στις 18 Αυγούστου του 1909, η καταβίβαση από μικτό άγημα των Προστατριών Δυνάμεων της Ελληνικής σημαίας, η οποία είχε ανυψωθεί με απόφαση της Κρητικής Βουλής στον λιμενοβραχίονα των Χανίων, θα υπογραμμίσει την αδήριτη αυτή πραγματικότητα. Η αναγκαστική υποταγή των ίδιων των Κρητών αλλά και της ελληνικής κυβέρνησης στα διεθνή κελεύσματα αντανακλούσε το δραματικό αδιέξοδο όπου είχε ήδη περιέλθει η εθνική υπόθεση Η τελική και οριστική λύση του Κρητικού ζητήματος δεν θα επιτευχθεί παρά μόνον όταν, στη διάρκεια του Α' Βαλκανικού πολέμου, το 1912, ο ελληνικός Στόλος, κυρίαρχος απ' άκρου σ' άκρον στο Αιγαίο, καταλάβει τη Μεγαλόνησο, εκπληρώνοντας τον διακαή πόθο των κατοίκων της: την ενσωμάτωση στον κορμό της ελεύθερης Ελλάδας.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

Στην εκπνοή του 19ου αιώνα, η Κρήτη αναγνωρίζεται ως αυτόνομη πολιτεία υπό την προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων, που το Δεκέμβριο του 1898, διορίζουν ύπατο αρμοστή του νησιού τον πρίγκιπα Γεώργιο, δευτερότοκο γιο του Γεωργίου Α' της Ελλάδας. 1899,16 Φεβρουαρίου: Η Κρητική Πολιτεία αποκτά Σύνταγμα. Στις 29 του ίδιου μήνα σχηματίζεται η πρώτη κυβέρνηση. Υπουργός (σύμβουλος επί της Δικαιοσύνης) αναλαμβάνει ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

1901

Ανανεώνεται για μια πενταετία η θητεία του αρμοστή πρίγκιπα Γεωργίου. 22 Φεβρουαρίου: Ο Ελ. Βενιζέλος αναπτύσσει στο Ηγεμονικό Συμβούλιο τις απόψεις του για την ένωση. Θεωρεί ότι, λόγω της στρατηγικής σημασίας του νησιού, οι ισχυροί της Ευρώπης δεν επιθυμούν την ένωση. Εισηγείται τη λύση της πλήρους αυτονομίας, με αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων. Με τη διοίκηση της στελεχωμένη από Έλληνες και το στρατό οργανωμένο από Έλληνες αξιωματικούς, η Κρήτη, ελεύθερη πλέον να αναπτύξει τις σχέσεις της με την Ελλάδα, θα προχωρήσει, μόλις το επιτρέψουν οι συνθήκες, στην ένωση. Ο Γεώργιος, αντίθετα, πιστεύει ότι μπορεί, χάρη στους συγγενικούς του δεσμούς με τους εστεμμένους της Ευρώπης, να επιτύχει την άμεση ενσωμάτωση. Ο Βενιζέλος, δημοσιεύει τις απόψεις του στον αθηναϊκό Τύπο. Επέρχεται ρήξη. Ο ύπατος αρμοστής απολύει τον σύμβουλο του επί της Δικαιοσύνης. Ο Βενιζέλος τίθεται επικεφαλής των δυσαρεστημένων από τους χειρισμούς του Γεωργίου.

1905

10 Μαρτίου: Ο Βενιζέλος, επικεφαλής 600 ένοπλων, ξεκινά, στο χωριό Θέρισο, επαναστατικό κίνημα. Ο αρμοστής δεν επιλέγει τη βίαια αναμέτρηση. Οι Δυνάμεις ενθαρρύνουν την πολιτική διευθέτηση της κρίσης. 15 Ιουλίου: Ο Βενιζέλος απορρίπτει συμβιβαστική πρόταση της Κρητικής Συνέλευσης.

30 Ιουλίου: Οι πρόξενοι των Δυνάμεων κηρύσσουν στρατιωτικό νόμο. 2 Νοεμβρίου: Συνάντηση του Βενιζέλου με τους προξένους. Υπογράφεται πρωτόκολλο τερματισμού του κινήματος.

1906

Φεβρουάριος: Διεθνής επιτροπή αναλαμβάνει να εξετάσει επιτοπίως το ζήτημα και να συντάξει έκθεση. 23 Ιουλίου: Επιδίδεται στον αρμοστή το κείμενο της νέας ρύθμισης: ίδρυση κρητικής πολιτοφυλακής, αναθεώρηση του Συντάγματος, αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων.

14 Αυγούστου: Οι Μεγάλες Δυνάμεις εκχωρούν στον βασιλιά της Ελλάδας το δικαίωμα να ορίζει τον ύπατο αρμοστή.

12 Σεπτεμβρίου: Ο πρίγκιπας Γεώργιος, ύστερα από υπόδειξη του πατέρα του, υποβάλει την παραίτηση του και αναχωρεί από την Κρήτη. 18 Σεπτεμβρίου: Φθάνει στο νησί ο νέος ύπατος αρμοστής Αλέξανδρος Ζαΐμης.

1908

20 Μαρτίου: Ο Αλ. Ζαΐμης ζητεί την εκκένωση της Κρήτης από τα ξένα στρατεύματα, όπως προέβλεπε η ρύθμιση του 1906.

15 Ιουλίου: Αναχωρούν οι πρώτοι ξένοι στρατιώτες.

Σεπτέμβριος: Αναβρασμός σε Ελλάδα και Κρήτη όταν η Αυστρία προσαρτά τη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη, και η Βουλγαρία την Ανατολική Ρωμυλία. Η Κρητική Συνέλευση αποφασίζει, με την ενθάρρυνση του Έλληνα πρωθυπουργού Γ. Θεοτόκη, την κατάλυση της υφιστάμενης τάξης και την εκλογή 5μελούς Εκτελεστικής Επιτροπής, που αναλαμβάνει να κυβερνήσει το νησί στο όνομα του βασιλιά της Ελλάδας.

Oκτώβριος: Η συνέλευση κηρύσσει την ανεξαρτησία της Κρήτης και την ένωση. Η Τουρκία απειλεί την Ελλάδα με πόλεμο. Ο πρωθυπουργός Δ. Ράλλης δηλώνει ότι η χώρα θα σεβαστεί τις αποφάσεις των Μ. Δυνάμεων.

1909

15 Ιουλίου: Αποχωρούν από την Κρήτη και τα τελευταία ξένα στρατεύματα. Οι Κρήτες υψώνουν την ελληνική σημαία στην είσοδο της Σούδας και στα δημόσια κτίρια. Η Τουρκία αντιδρά με οργισμένο διάβημα, αλλά ο Βενιζέλος, υπεύθυνος εξωτερικών υποθέσεων της Εκτελεστικής Επιτροπής, αρνείται να υποστείλει τη σημαία.
18 Αυγούστου: Παραίτηση της Εκτελεστικής Επιτροπής. Άγημα των μεγάλων δυνάμεων αποβιβάζεται και υποστέλλει τη σημαία. Τέσσερις μέρες νωρίτερα, στην Αθήνα, τη νύχτα της 14ης Αυγούστου 1909, το κίνημα στο Γουδί δρομολογούσε εξελίξεις που έμελλε να αποδειχθούν καθοριστικές για ολόκληρο τον ελληνισμό.

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος

Ελλάδα 20ος αιώνας 1900-1910

Η Καθημερινή

2017

from ανεμουριον https://ift.tt/37zQwU4
via IFTTT