 |
| «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ», ΑΡΙΘ. 45, Β΄ ΕΤΟΣ, ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ, ΣΑΒΒΑΤΟ 6 ΙΟΥΝΙΟΥ 1825. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Ο ΜΑΓΕΡ, ΤΥΠΟΓΡΑΦΟΣ Ο ΔΗΜ. ΜΕΣΘΕΝΕΥΣ. ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΕΙΔΗΣΗ ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΣΤΙΓΜΗΣ, ΣΕ ΚΑΘΕΤΗ ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΗ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ. ΤΟ ΑΡΧΕΓΟΝΟ ΚΑΘΙΣΤΟΥΣΕ ΕΦΙΚΤΟ, ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΗΤΑΝ ΑΔΥΝΑΤΟ. ΗΤΑΝ ΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΕΠΕΒΑΛΛΕ Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΚΥΛΙΝΔΡΙΚΩΝ ΤΑΧΥΠΙΕΣΤΗΡΙΩΝ. ΚΑΠΟΤΕ Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΙΚΗ. |
ΓΡΑΦΕΙ Ο ΚΛΗΜΗΣ ΜΑΣΤΟΡΙΔΗΣ | Όταν εκδόθηκε το 1790 η ΕΦΗΜΕΡΙΣ των Μαρκίδων Πουλιών στη Βιέννη, οι ευρωπαϊκές εφημερίδες είχαν ήδη μια ιστορία τριών αιώνων. Η ακριβή τιμή, η λογοκρισία, οι πολιτικές αναταραχές και τα υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού δεν κατάφεραν να εμποδίσουν την ανάπτυξή τους. Από το πρώτο τέταρτο του 17ου αιώνα αποτελούσαν κύριο συστατικό των αναγνωστικών συνηθειών στα περισσότερα ευρωπαϊκά κέντρα και παρ’ όλες τις διαφορές η τυπογραφική διευθέτησή τους χαρακτηριζόταν από την τυπογραφική παράδοση κάθε χώρας.
Προεπαναστατικές εφημερίδες
Στα τέλη του 18ου αιώνα οι συνθήκες επέβαλαν και οι συγκυρίες επέτρεψαν την έκδοση μιας ομάδας ελληνικών εντύπων στο εξωτερικό. Τα περισσότερα τιτλοφορήθηκαν «εφημερίδες» μα στην πραγματικότητα μερικά από αυτά δικαιούνται τον τίτλο του έκτυπου εφήμερου. Για παράδειγμα η ΕΦΗΜΕΡΙΣ (1790), οι ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΔΙΑ ΤΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΜΕΡΗ (1811) και ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΗΛΕΓΡΑΦΟΣ (1812) θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν εφημερίδες σε αντίθεση με τον ΕΡΜΗ ΤΟ ΛΟΓΙΟ (1811), την ΑΘΗΝΑ (1819) και το ΜΟΥΣΕΙΟΝ (1819), που τους ταιριάζει περισσότερο ο τίτλος του περιοδικού. Η Βιέννη γίνεται στην ιστορία του ελληνικού Τύπου ό,τι ήταν η Βενετία για το ελληνικό βιβλίο τον 15ο αιώνα. Δυστυχώς όμως αυτό δεν ισχύει για τον τομέα της τυπογραφίας. Την εποχή που εμφανίζονται οι ελληνικές εφημερίδες, η κληρονομιά της «Πρώτης Ελληνικής Τυπογραφικής Σχολής» που ήκμασε στην Ιταλία με τους Δαμιλά, Λάσκαρη, Καλλιέργη, Σοφιανό, Δούκα, έχει ήδη λησμονηθεί κάτω από την σκόνη των μονότονων εκδόσεων των Elsevier, των φτωχών απομιμήσεων των αλδίνων, της μη εμπνευσμένης τυπογραφίας και των μπαρόκ κοσμημάτων των Γλυκήδων. Οι πρώτες ελληνικές εφημερίδες, είτε τυπώνονται στα εργαστήρια των Μαρκιδών και του Zweck στη Βιέννη είτε των Didot και του Belin στο Παρίσι, ακολουθούν τις γραφικές συμβάσεις των βιβλίων. Οπως τα corantos του 16ου αιώνα αποτέλεσαν τους προγόνους της ευρωπαϊκής εφημερίδας, έτσι και αυτές προετοίμαζαν το έδαφος για τα έντυπα που έμελλε να τυπωθούν μερικά χρόνια αργότερα στην Ελλάδα. Στις σελίδες τους θα βρούμε τις πρώτες διαφημίσεις-παρουσιάσεις, προσωπικές αγγελίες, το άρθρο του εκδότη και τη στήλη των αναγνωστών, την επεξηγηματική και διακοσμητική εικονογράφηση. Επίσης πίσω από την επιφανειακά αδιάφορη τυπογραφία τους διακρίνεται η μάχη ανάμεσα στα «μοντέρνα» όρθια τυπογραφικά στοιχεία των Didot, που χαράζονται στα τέλη του 18ου αιώνα, και στα «παλαιό» πλάγια, που έχουν τις ρίζες τους στο 1541 και στα grecs du roi του Garamond.
Τυπογραφικά δοκίμια
Η μάχη αυτή θα συνεχιστεί στις εφημερίδες της επόμενης ομάδας που τυπώνονται πια σε ελληνικό έδαφος. Από τη μια τα ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ (Μεσολόγγι, 1.1824) με υλικό που προσφέρεται από την Αγγλική Φιλελληνική Επιτροπή, από την άλλη Ο ΦΙΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ (Υδρα, 3.1824) που χρησιμοποιεί τα τυπογραφικά δώρα των Didot. Οι συνέπειες της νίκης των Γάλλων τυπογράφων είναι ορατές ακόμη και σήμερα καθώς ένας μεγάλος αριθμός εντύπων στοιχειοθετείται με τα απλά που δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια πετυχημένη αντιγραφή των χαρακτήρων Didot από την αγγλική Monotype το 1910.
 |
| ΣΚΡΙΠ, ΕΤΟΣ ΙΒ', ΑΘΗΝΑ, ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1909. Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΣΚΡΙΠ, ΙΔΡΥΘΗΚΕ ΤΟ 1893 ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΥΑΓΓ. ΚΟΥΣΟΥΛΑΚΟ. ΑΡΧΙΚΑ ΣΑΤΙΡΙΚΗ, ΤΟ 1895 ΜΕΤΕΤΡΑΠΗ ΣΕ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. ΜΕ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΚΟΥΣΟΥΛΑΚΟΥ, ΤΟ 1903, ΠΕΡΑΣΕ ΣΤΟΝ ΓΡΗΓ. ΕΥΣΤΡΑΤΙΑΔΗ ΚΑΙ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕ ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1929. ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΑΙΩΝΑ, ΤΟ ΣΚΡΙΠ, ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΗΝ «ΕΣΠΕΡΙΝΗ» ΚΑΙ «ΠΡΩΙΝΗ», ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΠΟΥ ΥΙΟΘΕΤΟΥΝ ΤΗ ΛΙΝΟΤΥΠΙΚΗ ΜΗΧΑΝΗ. ΑΥΤΟ, ΤΟ ΝΕΟ ΤΟΤΕ ΤΕΧΝΙΚΟ ΜΕΣΟ, ΕΔΩΣΕ ΩΘΗΣΗ ΣΤΟΝ ΤΥΠΟ. Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ ΣΤΗ ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΣΙΑ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΚΤΥΠΩΣΗ, ΜΕ ΤΑ ΚΥΛΙΝΔΡΙΚΑ ΤΑΧΥΠΙΕΣΤΗΡΙΑ ΒΕΛΤΙΩΣΕ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΕ ΤΙΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΩΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ. ΑΡΧΙΖΟΥΝ ΠΛΕΟΝ ΤΑ ΠΟΛΥΣΕΛΙΔΑ. |
Οι εκδότες και οι τυπογράφοι, όπως για παράδειγμα οι Φαρμακίδης και Τόμπρας που είχαν την ευθύνη της πρώτης εφημερίδας που τυπώθηκε σε ελληνικό έδαφος με τίτλο ΣΑΛΠΙΓΞ ΕΛΛΗΝΙΚΗ (Καλαμάτα, 8.1821), ήταν υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουν μια σειρά από τυπογραφικά ζητήματα. Εδώ θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τον αριθμό των στηλών, την επιλογή του μεγέθους των χαρακτήρων για τα διάφορα επίπεδα επικεφαλίδων, τον τρόπο ανοίγματος παραγράφων και εισαγωγικών, την υπόδειξη παραπομπών, την υιοθέτηση γραφικών συμβάσεων για έμφαση στο κείμενο. Όλα αυτά δεν αποτελούσαν μικρότερο πονοκέφαλο από τη συναρμολόγηση ή τη μεταφορά ενός πιεστηρίου, γεγονός που μας επιβεβαιώνουν οι σελίδες των εφημερίδων. Έτσι στο φύλλο 45 των ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΧΡΟΝΙΚΩΝ της 6.6.1825 βρίσκουμε την κάθετη διευθέτηση μιας σημαντικής είδησης της τελευταίας στιγμής στο εσωτερικό περιθώριο της τρίτης σελίδας. Η ευελιξία του χειροκίνητου πιεστηρίου καθιστούσε εφικτό αυτό που για τις ευρωπαϊκές εφημερίδες της εποχής ήταν αδύνατο λόγω των περιορισμών που είχε επιβάλει η τεχνολογία των κυλινδρικών ταχυπιεστηρίων. Μα και αν ακόμη αυτοί δεν υπήρχαν είναι πολύ πιθανόν πως ανάλογες επινοήσεις για άμεσες σχεδιαστικές λύσεις θα σκόνταφταν στις καθιερωμένες σταθερές που είχε δημιουργήσει η παράδοση της ευρωπαϊκής τυπογραφίας.
Στο δρόμο για τον σύγχρονο Τύπο
Η ελληνική εφημερίδα συνέχισε την πορεία της στο ανεξάρτητο πλέον κράτος στηριζόμενη στην παράδοση που σιγά σιγά η ίδια δημιούργησε, κάτι που ποτέ δεν συνέβη με το βιβλίο. 0 πολιτικός της χαρακτήρας και η ερασιτεχνική, μη εμπορική φυσιογνωμιστής καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό την άναρχη τυπογραφική δομή της. Με τα χρόνια το μέγεθος των φύλλων μεγαλώνει και οι στήλες από δύο αυξάνονται σε τρεις ή περισσότερες. Είναι η εποχή που οι τυπογράφοι είναι και εκδότες και οι εκδότες γνωρίζουν να στοιχειοθετούν και να τυπώνουν. Ο ΣΩΤΗΡ και η ΑΘΗΝΑ είναι οι πρώτες εφημερίδες που εκδίδονται στη νέα πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους στις αρχές του 1835. Εκδότες σαν τους Φιλήμονα και Καρύδη, τυπογράφοι όπως οι Αντωνιάδης και Κορομηλάς, στοιχειοχαράκτες σαν τον Δημίδη και τον Μηλιάδη, βάζουν τη σφραγίδα τους στην ιστορία του Τύπου και της Τυπογραφίας. Αρωγός στο έργο τους είναι οι τεχνολογικές κατακτήσεις της εποχής: ο τηλέγραφος, η κατασκευή σιδηροδρομικών και οδικών δικτύων, η ατμοπλοΐα, η βελτίωση των ταχυδρομικών υπηρεσιών σε στεριά και θάλασσα,ο εξηλεκτρισμός. Η ανάπτυξη του εμπορίου επιβάλλει το «γάμο» ανάμεσα στη διαφήμιση και την εφημερίδα καθορίζοντας τα αμοιβαία οφέλη, ενώ η δυνατότητα εκτύπωσης φωτογραφιών στα τέλη του 19ου αιώνα καθιστά την εφημερίδα το σημαντικότερο μέσο γραφικής επικοινωνίας. Τον Οκτώβριο του 1873 ο Δημήτριος Κορομηλάς θεμελιώνει τον επαγγελματισμό στον Τύπο κυκλοφορώντας την πρώτη ημερήσια με τίτλο ΕΦΗΜΕΡΙΣ. Στις σελίδες της εφαρμόζει την εμπειρία που είχε στη διάθεσή του από τον πατέρα του Ανδρέα, ιδιοκτήτη του μεγαλύτερου τυπογραφικού καταστήματος του 19ου αιώνα. Οι πολιτικοσατιρικές εφημερίδες «γεννούν» σημαντικές ημερήσιες και επηρεάζουν άμεσα την τυπογραφία των άλλων φύλλων. Ξεχωρίζουν η ΑΚΡΟΠΟΛΗ του Γαβριηλίδη (1883), το ΑΣΤΥ (1890) και το ΣΚΡΙΠ (1895) με κύρια χαρακτηριστικά τις γελοιογραφίες, το εικονογραφικό ρεπορτάζ, την άφοβη χρήση του χρώματος και μια εντυπωσιακά άναρχη διευθέτηση, ειδικά στις σελίδες που φιλοξενούν τις διαφημίσεις. Σημαντικά διαφοροποιημένα εμφανίζονται τα επαρχιακά φύλλα, ενώ οι ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού παράγουν μερικές από τις πιο νοικοκυρεμένες τυπογραφικά εφημερίδες. Ανάμεσά τους είναι ο ΕΡΜΗΣ (Θεσσαλονίκη, 1875), η ΗΜΕΡΑ (Τεργέστη, 1855), η ΠΑΤΡΙΣ (Βουκουρέστι, 1889), η ΑΜΑΛΘΕΙΑ (Σμύρνη, 1838) και η ΝΕΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ (Κωνσταντινούπολη, 1890).
20ός Αιώνας
Ο εικοστός αιώνας βρίσκει την ελληνική εφημερίδα έτοιμη να αφομοιώσει τις τεχνολογικές αλλαγές βασισμένη στη δική της τυπογραφική παράδοση. Μια παράδοση που δημιούργησε η πειραματική, επινοητική χρησιμοποίηση μηχανημάτων και υλικών, που οδήγησε (και εν μέρει οδηγεί ακόμη) σε μια φρέσκια, μη συμβατική και πολλές φορές ελκυστική τυπογραφική αντιμετώπιση. Ηλεκτροκίνητα και ατμοκίνητα ταχυπιεστήρια, μονάδες μηχανικής στοιχειοθεσίας, τμήματα στερεοτυπίας, τσιγκογραφίας και χαρακτικής λειτουργούν στα τυπογραφεία των εφημερίδων στο πλαίσιο ενός δημιουργικού (και συνάμα παράλογου) ανταγωνισμού. 0 ανταγωνισμός αυτός έπαιξε με τη σειρά του πρωτεύοντα ρόλο στην ανάπτυξη της ελληνικής εφημερίδας και οδήγησε σε σημαντικές αλλαγές που δεν πέρασαν απαρατήρητες από τους ειδικούς αυτού του χώρου. Σαν πιο πρόσφατα παραδείγματα αναφέρουμε την εισαγωγή του ηλεκτρονικά ελεγχόμενου πιεστηρίου στη ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ το 1973, τη μεταπήδηση του ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΒΟΡΡΑ από την υψιτυπία στην επιπεδοτυπία (offset) το 1974 και το στήσιμο από τις 24 ΩΡΕΣ του πιο προηγμένου προεκτυπωτικού τμήματος σε ευρωπαϊκό επίπεδο στη δεκαετία του 1980. Οι δυο αιώνες της ελληνικής εφημερίδας καθώς και η ιδιόμορφη ιστορία της τυπογραφίας του ελληνικού εντύπου δικαιούνται μεθοδικές προσεγγίσεις με σαφή επιστημονικό χαρακτήρα. Η έλλειψη τυπογραφικής παιδείας και έρευνας θα γίνεται ολοένα και πιο εμφανής, καθώς η αδυναμία αφομοίωσης των νέων θεωριών και τεχνολογιών στο χώρο της γραφικής επικοινωνίας θα οδηγεί στο να περιπαίζονται οι ελάχιστες έστω κατακτημένες τυπογραφικές αξίες στην πατρίδα μας.
«ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑ» ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» ΑΘΗΝΑ 1996
from ανεμουριον https://ift.tt/2XGIrdg
via IFTTT