Κρυμμένη ανάμεσα στις κυματιστές ερήμους και τους αμμόλοφους της Κεντρικής Ασίας, στο ανατολικό τμήμα του Ουζμπεκιστάν, βρίσκεται μια μικρή κοινότητα ανθρώπων που είναι τα ζωντανά απομεινάρια της πολιτικής του Ψυχρού Πολέμου, οι Έλληνες της Τασκένδης.
Της Χριστιάννας Κοντού
Μια Eλληνική διασπορά που κάποτε μετρούσε σε δεκάδες χιλιάδες, είναι οι άνθρωποι που ζουν και εργάζονται στο Ουζμπεκιστάν, πολλοί από τους οποίους δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ στην Ελλάδα, αλλά, όταν τους ρωτήσουν, θα συνεχίσουν να λένε: «Δεν είμαι από το Ουζμπεκιστάν, είμαι Έλληνας»
Για να κατανοήσει κανείς την εξέλιξη της Ελληνικής κοινότητας του Ουζμπεκιστάν, πρέπει να κατανοήσει την προέλευσή της. Όπως πολλές ιστορίες μαζικής εξόδου και εκτοπισμού, η ιστορία των Ελλήνων του Ουζμπεκιστάν είναι οδυνηρή, ιστορία χωρισμού, πολέμου και αναταραχής.
«Οι Έλληνες ήρθαν στην Κεντρική Ασία σε δύο κύματα», λέει ο Κώστας Πολίτης, Πρόεδρος του Ελληνικού Πολιτιστικού Κέντρου (πρώην Ένωση Ελλάδος της Τασκένδης) στην Τασκένδη του Ουζμπεκιστάν.
Το Ουζμπεκιστάν είναι μια μεσόγεια χώρα στην Κεντρική Ασία, ανατολικά της Κασπίας Θάλασσας. Πίστωση: Wikipedia
Τα δύο κύματα των Ελλήνων στην Τασκένδη
«Το πρώτο κύμα ήρθε κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, το 1944, όταν ο Στάλιν εκτόπισε τριάντα με σαράντα χιλιάδες Πόντιους Έλληνες, πολλοί από τους οποίους ζούσαν στα βουνά του Καυκάσου και τη σημερινή Γεωργία, και τους έστειλε στο νότιο Ουζμπεκιστάν, στην περιοχή Φεργκάνα, η οποία εκείνη την εποχή θεωρούνταν ακόμα Καζακστάν». Η περιοχή είχε άγονη Γη, και μόλις είχε καλλιεργηθεί. Ο Στάλιν γνώριζε ότι οι Έλληνες ήξεραν τη γεωργία και ήταν καλοί αγρότες, έτσι ο Ελληνικός πληθυσμός ανέλαβε την αγροτική ανάπτυξη εκεί.
Το δεύτερο κύμα ήταν πολιτικών προσφύγων το 1949, με το τέλος του Ελληνικού Εμφυλίου. Όταν οι «αντάρτες» – πήγαν στην Αλβανία και τη Γιουγκοσλαβία για να αποφύγουν τις διώξεις, πήραν τις οικογένειες, τις γυναίκες και τα παιδιά τους και έφυγαν από τη χώρα. Από αυτούς τους ανθρώπους, περίπου 12.000 συγκεντρώθηκαν από το Κομμουνιστικό Κόμμα και στάλθηκαν στη Γεωργία, στη συνέχεια τοποθετήθηκαν σε βάρκες και μπήκαν σε τρένα και μεταφέρθηκαν στην Τασκένδη.
«Οι περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους νόμιζαν ότι θα πήγαιναν στον Πειραιά», περιγράφει ο Πολίτης με ζοφερό τόνο, προσθέτοντας «Δεν είχαν ιδέα πού πήγαιναν πραγματικά. Και μετά από δύο εβδομάδες ταξιδιού, χωρίς τίποτα άλλο εκτός από τα ρούχα τους στην πλάτη τους, κάτω από αδιανόητες συνθήκες, μεταφέρθηκαν στην Τασκένδη ως πολιτικοί πρόσφυγες».
Η τραγική ιστορία της μαζικής απαγωγής παιδιών – που από πολλούς αναφέρεται ως «παιδομάζωμα» – έλαβε χώρα επίσης αυτή την περίοδο. Τα παιδιά απογυμνώθηκαν από τις οικογένειές τους και στάλθηκαν σε σχολεία σε γειτονικές χώρες, όπως η Τσεχοσλοβακία, για να εκπαιδευτούν από ντόπιους Έλληνες δασκάλους. Ως αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής, από τους 12.000 Έλληνες που μεταφέρθηκαν στην Τασκένδη, μόνο οι 28 από αυτούς ήταν παιδιά. Δεν θα ήταν για έξι ή επτά χρόνια που σχεδόν 3.000 παιδιά θα επανενωθούν τελικά με τις οικογένειές τους στην Τασκένδη.
Μέλη της ελληνικής κοινότητας της Τασκένδης ποζάρουν έξω από το πολιτιστικό κέντρο. Credit: Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο
Αυτές οι δύο ξεχωριστές Ελληνικές κοινότητες δεν είχαν καμία επικοινωνία ή αλληλεπιδράσεις. οι Έλληνες του Πόντιου στη Φεργκάνα ήταν ήδη εξόριστοι και αντιμετωπίζονταν ως διωκόμενοι, ενώ οι Έλληνες της Τασκένδης ήταν πολιτικοί πρόσφυγες, οι οποίοι υποστηριζόταν από την τοπική κομμουνιστική κυβέρνηση. Το καθεστώς των πολιτικών προσφύγων και η επιθυμία του Κομμουνιστικού Κόμματος να κατηχήσει περισσότερους ανθρώπους ήταν ο λόγος που τους δόθηκαν πόροι και δικαιώματα, γεγονός που οδήγησε στη δημιουργία μιας αναπτυσσόμενης Ελληνικής κοινότητας, στην μακρινή περιοχή της Κεντρικής Ασίας.
«Για τους ντόπιους Ουζμπέκους, το Ελληνικό Κέντρο ήταν σαν ελίτ»
Έτσι, σε γη που παραχωρήθηκε στην ελληνική κοινότητα από το Κομμουνιστικό Κόμμα, οι Έλληνες της Τασκένδης, με τα χέρια τους, έχτισαν την έδρα του συλλόγου τους, το 1964. Σε αυτό το τριώροφο κτίριο συντηρούσαν και διατήρησαν τα ελληνικά τους πολιτισμού σχεδόν 3.800 χιλιόμετρα (2.361 μίλια) μακριά από την πατρίδα.«Το Κομμουνιστικό Κόμμα εστίασε πολύ στις κοινωνικές συγκεντρώσεις. Προωθήθηκε σε μεγάλο βαθμό σε όλη τη σοβιετική περιοχή, ήθελαν οι άνθρωποι να κάνουν συνεχώς πράγματα για να ενισχύσουν την ιδέα ότι όλοι είναι ίδιοι. Έλληνες λοιπόν, με τον πολιτισμό και την παράδοσή μας, είμαστε εγγενώς, στον πυρήνα μας, κοινωνικοί. Χορεύουμε, έχουμε πανηγύρια, χτίζουμε κοινότητα και κάνουμε πράγματα μαζί. Οι Έλληνες στην Τασκένδη ξεχώρισαν», εξηγεί ο Πολίτης.
«Για τους ντόπιους Ουζμπέκους, το Ελληνικό Κέντρο ήταν σαν ένα ελίτ, αποκλειστικό κλαμπ, γεμάτο ζωή και πολύ μακριά από το δικό τους συντηρητικό, μουσουλμανικό ήθος. Μας θαύμαζαν, σχεδόν ζηλεύοντας, από την ενέργεια και τη χαρά».
Οι Έλληνες του Ουζμπεκιστάν συντηρήθηκαν μέσω του τραγουδιού, του χορού και της γλώσσας. Credit: Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο
Για δύο δεκαετίες ο Σύλλογος ήταν κόμβος της Ελληνικής κοινωνίας, με εβδομαδιαίες εκδηλώσεις και συγκεντρώσεις, χρησίμευσε ως το επίκεντρο της κοινότητας, όπως ακριβώς κάνει η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία στη Βόρεια Αμερική, την Αυστραλία και οπουδήποτε αλλού εγκαταστάθηκαν μέλη της Ελληνικής διασποράς.
Επειδή η Σοβιετική Ένωση είχε μια αυστηρή πολιτική αθεϊσμού, ελλείψει θρησκείας, οι Έλληνες του Ουζμπεκιστάν συντηρούνταν μέσω του τραγουδιού, του χορού και της γλώσσας. «Όχι, δεν υπάρχουν εκκλησίες εδώ και τα μέλη της κοινότητας δεν θα προσδιορίζονταν ως «πιστοί», εξηγεί ο Πολίτης, «Αλλά τις Κυριακές τις περνούσαν στον Σύλλογο. Οικογένειες και παιδιά έφταναν το πρωί και έφευγαν το βράδυ. Δεν μπορούσαν να σκεφτούν να κάνουν κάτι άλλο».
Η Ελλάδα επιτρέπει τον επαναπατρισμό πολιτικών προσφύγων
Τότε υπήρχαν κονδύλια υποτροφιών από το Σωματείο και από την Ελλάδα, που επέτρεπαν στα παιδιά να παρακολουθήσουν καλοκαιρινή κατασκήνωση στην Ελλάδα και να ενωθούν με τη γλώσσα, τον πολιτισμό και τους ανθρώπους προσωπικά.
Ίσως αυτή η βαθιά σύνδεση με την Ελλάδα ήταν που το 1982, όταν η Ελληνική κυβέρνηση επέτρεψε έναν Νόμο Αμνηστίας που επέτρεπε την επιστροφή και τον επαναπατρισμό των πολιτικών προσφύγων, ένα μεγάλο ποσοστό των Ελλήνων του Ουζμπεκιστάν ένιωσε υποχρεωμένο να επιστρέψει στην πατρίδα του. Εκείνη τη δεκαετία έφυγε περίπου το 90% των Ελλήνων της Τασκένδης.
Ήταν μια περίοδος μεγάλης χαράς για πολλούς, η επανένωση με τους ανθρώπους και τη Γη τους, αλλά όσοι έμειναν πίσω, έπρεπε να συμφιλιωθούν με την απώλεια τους και στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο Πολιτιστικός Σύλλογος ήταν σχεδόν εγκαταλελειμμένος, άψυχος. Σήμερα, στην Τασκένδη έχουν απομείνει μόνο 1.200 Έλληνες, περίπου το 12 με 13% των οποίων είναι παιδιά.
Η Ελληνική κοινότητα της Τασκένδης γιορτάζει τη επέτειο του Πολέμου της Ανεξαρτησίας. Credit: Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο
Ήταν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου μιας συρρικνούμενης κοινότητας που ο Πολίτης βρέθηκε στην Τασκένδη. «Ζω στην Τασκένδη σχεδόν δύο δεκαετίες και μέχρι πριν από λίγα χρόνια δεν είχα ασχοληθεί με την Ελληνική κοινότητα», παραδέχεται ο Πολίτης. «Ντρέπομαι που το λέω».
Αρχιτέκτονας στο επάγγελμα, ο Πολίτης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και έχει ζήσει σε πολλές πόλεις σε όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένου του Παρισιού και της Κωνσταντινούπολης. «Με εμπνέει ο Μέγας Αλέξανδρος, ο βασιλιάς της Ασίας, του οποίου η επιρροή φτάνει σε όλη την Ασία και εδώ, φυσικά, το Ουζμπεκιστάν. Θέλω να διατηρήσω τον Ελληνισμό, να προωθήσω το «ευ ζην» –την καλή ζωή– ένα ήθος που ξεπερνά την εθνικότητα και τα ανθρωπογενή σύνορα. Είναι θέμα ανθρωπιάς».
Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο στην Τασκένδη
Ήταν αυτή η καινούργια δέσμευση για τον Ελληνισμό του Μεγάλου Αλεξάνδρου ως ενοποιητή λαών που ανάγκασε τον Πολίτη να συνεργαστεί ενεργά με τον Ελληνικό Σύνδεσμο της Τασκένδης. Πριν από μερικά χρόνια, εντάχθηκε ως Πρόεδρος και άρχισε να ανοικοδομεί την κοινότητα.
Ο Ελληνικός Σύλλογος μετονομάστηκε σε «Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο», γιατί όπως εξηγεί ο Πολίτης, «Ένας Σύλλογος μπορεί να έχει απαιτήσεις μελών, δεν πειράζει να μείνουμε έστω και δύο, είμαστε κέντρο Ελλήνων, πολιτισμός παρ' όλα αυτά».
Με αυτή την ενέργεια και την ακλόνητη πίστη, ο Πολίτης και το ΔΣ του Ελληνικού Πολιτιστικού Κέντρου αναζωπυρώνουν την τεράστια δομή που επί τόσες δεκαετίες στέγαζε διατηρούσε ζωντανή την Ελληνική κουλτούρα και παράδοση.
Ελλείψει οποιασδήποτε βοήθειας από την Ελληνική κυβέρνηση και έλλειψη οικονομικών μέσων, που επιδεινώνεται από πολιτικούς περιορισμούς – η πλησιέστερη Ελληνική πρεσβεία βρίσκεται στη Ρωσία, γεγονός που καθιστά εξαιρετικά δύσκολη τη λήψη βίζας για να ταξιδέψετε στην Ελλάδα — το Κέντρο χρησιμοποιεί τον μόνο πόρο που έχει: η αγάπη της κοινότητας για την Ελλάδα.
Τώρα, το Κέντρο φιλοξενεί εβδομαδιαίες εκδηλώσεις, από Ελληνικούς χορούς έως μουσικές συναυλίες, καθώς και μαθήματα γλώσσας και χορού, σχεδιάζει να προσθέσει μαθήματα τέχνης τον επόμενο μήνα.
Μαθήματα χορού για τους Έλληνες της Τασκένδης. Credit: Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο
«Διαμορφώνουμε τον προγραμματισμό μας σύμφωνα με την Ελληνική Εκκλησία της διασποράς, προσφέροντας εβδομαδιαίες εκδηλώσεις, συνήθως τις Κυριακές, έτσι ώστε να γίνει μέρος της ρουτίνας της κοινότητάς μας η συγκέντρωση και η ανταλλαγή κοινών εμπειριών», λέει ο Πολίτης.
Το Κέντρο, λέει ο Πολίτης, δεν είναι τίποτα λιγότερο από «Ένας τόπος για να κρατήσει τον Ελληνισμό ζωντανό και να τον μεταδώσει στην επόμενη γενιά. Τα μέλη του ΔΣ είναι όλοι Έλληνες τρίτης και τέταρτης γενιάς στο Ουζμπεκιστάν, μεγάλωσαν στην ακμή του Συλλόγου, ξέρουν τι σημαίνει να είσαι κοινότητα και φιλοδοξούν να το καλλιεργήσουν για άλλη μια φορά, για τους ίδιους και τα παιδιά τους."
Όλα τα μαθήματα της Κυριακής προσφέρονται δωρεάν και έχουν κατά μέσο όρο 30 άτομα. Για όσους ενδιαφέρονται σοβαρά να βελτιώσουν τις γλωσσικές τους δεξιότητες, το Κέντρο προσφέρει επίσης μαθήματα επί πληρωμή τρεις φορές την εβδομάδα, τις καθημερινές, και ακόμη και αυτά τα μαθήματα έχουν σταθερή παρακολούθηση 7 ή 8 μαθητών.
Στις 7 Νοεμβρίου, το Ελληνικό Κέντρο Πολιτισμού γιόρτασε την Ημέρα OXI στην αίθουσα 300 ατόμων του Κέντρου και ο Πολίτης και το ΔΣ ετοιμάζονται τώρα για μια μεγάλη Χριστουγεννιάτικη συναυλία.
Παρά τη φυσική απόσταση και τα πολιτικά εμπόδια, την απουσία κοινής γλώσσας και ακόμη και την αίσθηση του Ελληνικού ήλιου να ζεσταίνει το δέρμα τους, οι Έλληνες του Ουζμπεκιστάν είναι περήφανοι που είναι Έλληνες.
Ο Πολίτης οδηγεί αυτό το σημείο στο σπίτι λέγοντας, «Ακριβώς όπως, αν έλεγες σε έναν Έλληνα στην Κωνσταντινούπολη, "Ως Τούρκος, πώς αισθάνεσαι για αυτό το θέμα;" Αυτό το άτομο θα προσβάλλονταν από το υπονοούμενο ότι ήταν Τούρκοι, αν σήμερα, λέγατε σε ένα από αυτά τα μέλη της κοινότητας, "Ως Ουζμπέκος, ποιες είναι οι σκέψεις σας για αυτό;" Θα απαντούσαν: «Δεν είμαι Ουζμπέκος, είμαι Έλληνας».
Είναι μια περηφάνια που μεταδίδεται με τα χρόνια, από πατέρα σε γιο, από μητέρα σε κόρη, από γενιά σε γενιά. Μια περηφάνια που μπορούν να επιβεβαιώσουν τα περισσότερα μέλη της Ελληνικής διασποράς. Και ενώ η Ελληνική κυβέρνηση έχει ξεχάσει τους Έλληνες της Τασκένδης, οι Έλληνες της Τασκένδης δεν θα ξεχάσουν ποτέ την Ελλάδα.
from Αρχαία Ελληνικά https://ift.tt/3owImp0
via IFTTT