ΒΕΡΑ ΒΑΣΑΡΔΑΝΗ | Η κύρια αγωνία κάθε συγγραφέα, οποιοδήποτε είδος του γραπτού λόγου κι αν υπηρετεί, είναι η ανεύρεση θεμάτων, ή αλλιώς το άγχος μπροστά στο λευκό χαρτί. Πολύ μεγαλύτερο, αν η συγγραφή αποτελεί το αποκλειστικό βιοποριστικό του επάγγελμα. Αγωνίζεται -ειδικά στα νεότερα χρόνια, από την Αναγέννηση και μετά, που άρχισε η άνοδος της ιδέας του ατόμου και της ιδιοφυΐας- να ξεχωρίσει μέσω του καινοφανούς, να πρωτοτυπήσει. Ωστόσο, «ουδέν καινόν υπό τον ήλιον». Οι θεματικοί άξονες είναι δεδομένοι από τα πανάρχαια χρόνια και συμπυκνώνουν την πεμπτουσία της ζωής: ο έρωτας και ο θάνατος (σε όλο τους το εννοιολογικό εύρος). Τα πάντα περιστρέφονται γύρω απ' αυτούς. Και μοιάζουν να έχουν ήδη όλα ξαναειπωθεί και ξαναγραφτεί και ξαναγίνει…. Όμως, οι άνθρωποι κάθε εποχής έχουμε ανάγκη να επανακαθορίσουμε τα ενδιαφέροντα μας, να επαναδιατυπώσουμε ερωτήματα, θέσεις και απόψεις, αρνήσεις, καταφάσεις και ξόρκια, επιλέγοντας εν γνώσει ή εν αγνοία μας από τα ήδη διατυπωμένα. Προσπαθούμε να αρθρώσουμε «δικό» μας λόγο και δι' αυτού να «κατοικήσουμε», να οικειωθούμε και να ερμηνεύσουμε τον κόσμο και τον εαυτό τους και, συγχρόνως, να αποστασιοποιηθούμε από την οδύνη της ύπαρξης μας. Γι' αυτό, άλλωστε, μιλάμε και γράφουμε όλοι ακόμη και δεν καταδικαζόμαστε δεόντως στη σιωπή.
ΒΙΟΠΑΛΑΙΣΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ
Ο Δημοσθένης Βουτυράς είναι μια σπάνια για την εποχή του περίπτωση βιοπαλαιστή διηγηματογράφου, εννοώ ότι δεν έχει απλώς το διήγημα ως επάγγελμα αλλά ως αποκλειστική απασχόληση, γεγονός που τον διαφοροποιεί από τον Ξενόπουλο, για παράδειγμα. Χωρίς μόνιμη «στέγη», πουλάει τη δουλειά του σε διάφορα φιλολογικά και, με τα χρόνια και σε ποικίλης ύλης έντυπα,
περιοδικά και εφημερίδες της πρωτεύουσας, της Αλεξάνδρειας και της επαρχίας. Πάνω από 500 διηγήματα, η παραγωγή της ζωής του. Από το 1915 αρχίζουν οι εκδόσεις διηγηματικών συλλογών. Τριάντα τέσσερα βιβλιαράκια μικρού σχήματος θα δουν το φως της δημοσιότητας μέχρι το 1950. θα γράψει διηγήματα ακόμη και για αναγνωστικά. Ο βιοπορισμός μέσω του διηγήματος συνιστά μια σημαίνουσα ιδιαιτερότητα γι' αυτόν τον εν πολλοίς ιδιόρρυθμο συγγραφέα και δεν είναι χωρίς ενδιαφέρουσες συνέπειες για το έργο του. Από τη μια, απαιτείται προσαρμογή του συγγραφέα στις απαιτήσεις του κοινού· από την άλλη, μια ευαίσθητη φύση, βεβαρημένη με στοιχεία παθολογικά, απαιτεί την ελεύθερη έκφραση της μέσα από τη διαδικασία της γραφής και, ώς ένα σημείο, την αυτοΐασή της. Από τη μια, ο συγγραφέας καταφεύγει αναπόφευκτα στη γραφή του σε στερεότυπα και κοινούς τόπους, επαναλαμβάνοντας τον εαυτό του και άλλους και, από την άλλη, απογειώνεται τολμηρά παρουσιάζοντας συχνές πυκνές εντυπωσιακές υφολογικές εκλάμψεις.
 |
| Ο ΒΟΥΤΥΡΑΣ ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ 1940. ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΗΣ ΚΟΡΗΣ ΤΟΥ ΘΕΩΝΗΣ ΒΟΥΤΥΡΑ-ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ. |
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ
Η επιλογή των θεμάτων, ωστόσο, είναι ένας ουσιαστικός τομέας -πρωτογενής, θα λέγαμε- της λογοτεχνίας που επηρεάζεται άμεσα, τόσο από την ποσότητα της παραγωγής όσο και από το πού και πώς διατίθεται το προϊόν, δηλαδή από εξωλογοτεχνικούς παράγοντες. Η θεματολογία πρέπει να μην αποκλίνει έντονα από τον ορίζοντα των προσδοκιών του κοινού, ενώ ταυτόχρονα μια ορισμένη πρωτοτυπία και ανανέωση είναι απαραίτητες, ώστε να διατηρείται αδιάπτωτο το αναγνωστικό ενδιαφέρον. Όταν λέμε «κοινό», αναμφίβολα εννοούμε ένα αστικό κοινό, όχι όμως μια αδιαφοροποίητη μάζα. Η θεματολογία επιδιώκεται, συνεπώς, να είναι ελκυστική τόσο για έναν έμπειρο, πολυδιαβασμένο αναγνώστη όσο και για έναν περιστασιακό αναγνώστη εφημερίδας. Και, ακόμη, ο συγγραφέας δεν έχει τη δυνατότητα της σιωπής, την πολυτέλεια της απόσυρσης στον «ελεφάντινο πύργο» του προς πνευματική ανασυγκρότηση, οσάκις νιώθει την εσωτερική πίεση να το κάνει, κατατρυχόμενος από αδήριτη ανάγκη να γράφει αδιάκοπα, να είναι διαρκώς παρών και ενδιαφέρων· υποχρεωμένος να διαθέτει ένα σταθερό πλούσιο απόθεμα θεμάτων, να επανέρχεται συχνότερα σε όσα προτιμά ιδιαίτερα και τον εκφράζουν, προσέχοντας όμως και να μην τα εξαντλεί αλλά να τα ανανεώνει. Ισορροπίες δύσκολες και εύθραυστες, λοιπόν, οφείλει να επιτύχει και κυρίως, να διατηρήσει ένας επαγγελματίας, όπως ο Δημοσθένης Βουτυράς. «Κι έγραφα, έγραφα (...). Είχα βαρεθεί να ζητώ υποθέσεις» γράφει κουρασμένος και πικραμένος, κάνοντας έναν πρόχειρο απολογισμό της πολύχρονης θητείας του στη λογοτεχνία. Ο Βουτυράς στα τέλη της δεκαετίας του '40. Πορτρέτο της κόρης του Θεώνης Βουτυρά-Στεφανόπουλου. Από πού άντλησε, λοιπόν, τις υποθέσεις του; θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε γενικά ότι η ζωή σε έναν αφιλόξενο κόσμο είναι η αστείρευτη θεματική του πηγή· η ζωή όπως τη γνώρισε ο ίδιος. Από εδώ «στερεοποιεί» ορισμένα ευρέα πολυσχιδή θέματα, τα οποία συναντάμε κυρίαρχα στο έργο του.
Η ΜΑΤΑΙΩΣΗ
Το πρώτο είναι η αποτυχία. Αποτυχία και τελεσίδικη ματαίωση σε κάθε τομέα. Αποτυχία επίτευξης στόχων, κάθε στόχου. Πολλές φορές πριν καν γίνει η προσπάθεια αποδεικνύεται καταδικασμένη, οι δρόμοι κλεισμένοι.
Αποτυχία κοινωνικής ένταξης εξαιτίας ανόητων προκαταλήψεων. Αποτυχία ανεύρεσης εργασίας. Αποτυχία προσαρμογής στις νέες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες ζωής, δηλαδή στις άγριες ανταγωνιστικές συνθήκες που διαμορφώνει ο ραγδαία και στρεβλά ανερχόμενος καπιταλισμός στην περιφερειακή Ελλάδα. Κάποτε, αποτυχία ακόμη και επιβίωσης μέσα σε αυτές. Ο Βουτυράς θα βρεθεί τη στιγμή που η ανεργία αρχίζει να παίρνει διαστάσεις με αργό αλλά σταθερό ρυθμό και να πλήττει όσους έχοντας μια σχετική μόρφωση επιδιώκουν την πολυπόθητη υπαλληλική θέση. θα ζήσει από κοντά το κατρακύλισμα και το αδιέξοδο των εσωτερικών μεταναστών, των επίδοξων αυτών μικροαστών, για τους οποίους και η προλεταριοποίηση θα είναι πια πολύ δύσκολη. Και από την άλλη, σε μεγάλο βαθμό, ως απόρροια της κατάστασης αυτής, έρχεται η αποτυχία στις διαπροσωπικές σχέσεις, στη βίωση του έρωτα και στην κατάκτηση της προσωπικής ευτυχίας.
Οι άντρες του Βουτυρά είναι συνήθως ανέραστοι και συναισθηματικά στερημένοι. Το μαρτύριο του Ταντάλου που απεικονίζεται στον τοίχο της ταβέρνας στους «Αλανιάρηδες» -ένα πολύ χαρακτηριστικό διήγημα- στοιχειώνει τις περισσότερες και καλύτερες σελίδες του Βουτυρά.
 |
| ΤΑ ΖΩΑ, ΠΡΟΣ ΤΑ ΟΠΟΙΑ Ο ΒΟΥΤΥΡΑΣ ΕΤΡΕΦΕ ΜΕΓΑΛΗ ΑΓΑΠΗ, ΑΠΟΤΕΛΟΥΣΑΝ ΤΑΚΤΙΚΟ ΘΕΜΑ ΤΩΝ ΔΙΗΓΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ. ΣΤΟ ΚΛΑΣΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ «Ο ΘΡΗΝΟΣ ΤΩΝ ΒΟΔΙΩΝ» (ΕΚΔ. «ΓΡΑΜΜΑΤΑ» ΤΟΥ ΣΤΕΦ. ΠΑΡΓΑ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ, 1923), ΤΟ ΚΛΑΜΑ ΤΩΝ ΖΩΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΣΦΑΓΜΕΝΑ ΑΔΕΛΦΙΑ ΤΟΥΣ ΣΚΕΠΑΖΕΙ ΤΟ ΘΡΗΝΟ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ, ΤΩΝ ΣΥΓΓΕΝΩΝ ΤΟΥ ΣΦΑΓΕΑ ΤΟΥΣ. ΣΤΟ ΑΛΛΟ ΔΙΗΓΗΜΑ ΤΟΥ «Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ» ΚΑΤΑΦΕΥΓΕΙ ΣΤΗΝ ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ. |
 |
| ΤΟ ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΔΙΗΓΗΜΑΤΩΝ «ΤΟ ΓΚΡΕΜΙΣΜΑ ΤΩΝ ΘΕΩΝ». ΤΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΣΤΟ ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΟΤΕΧΝΗΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ. |
Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ
Το θέμα αυτό -αυτοβιογραφικό σε μεγάλο βαθμό, αφού είναι αντλημένο από τα προσωπικά βιώματα του συγγραφέα- χρωματίζει και δευτερεύοντα στενότερα θέματα. Σε δυο διηγήματα, για παράδειγμα, που έχουν ως κεντρικό θέμα τους τη μετανάστευση, ασχολείται με το φόβο μπροστά στο άγνωστο. Τελικά και ενώ όλα είναι έτοιμα, τα πρόσωπα δεν κατορθώνουν να φύγουν. Το τζάκι, στο ομώνυμο διήγημα, δεν θα ανάψει ποτέ. Οι καλλιτέχνες των διηγημάτων διαθέτουν ταλέντο που αποτυγχάνει να αναγνωριστεί, όπως συμβαίνει με τον Αράκη στο «Τα λόγια σου τα θεία». Έρωτες μένουν ανεκπλήρωτοι, σχέσεις διαλύονται και γάμοι ματαιώνονται εξαιτίας μιας κοινωνικά επιβεβλημένης ανειλικρίνειας, από τη γυναικεία πλευρά συνήθως, ή λόγω ανέχειας. Ο ηλικιωμένος, που έχει δώσει τα πάντα στα παιδιά του, γίνεται τελικά βάρος που κανένα απ' αυτά δεν επιθυμεί να φορτωθεί, όπως στον «Ερχομό του παππού»… Αντίθετα, ο στοργικός όσο και τραγικός Αλίμπης των «Αλανιάρηδων» αποτυγχάνοντας να θρέψει την ηλικιωμένη μητέρα του θα καταφύγει στην ευθανασία της και θα καταθέσει με τον τρόπο αυτό βαρύτατη κοινωνική κριτική.
Η ΑΠΟΞΕΝΩΣΗ
Ως αποτυχία ή και ως πλήρη αδυναμία επικοινωνίας μπορούμε να αντιληφθούμε και την αποξένωση που βιώνουν τα πρόσωπα του κόσμου του Βουτυρά. Το πολύ προσωπικό και βιωματικό επίσης θέμα της ψυχικής αρρώστιας και των συνεπειών της αποτελεί σε σημαντικό βαθμό απόρροια αυτής της αποτυχίας και της έλλειψης αγάπης. Εντυπωσιάζει η συχνότητα του αλλά, ιδίως, η δύναμη με την οποία αποδίδεται. O Βουτυράς δεν διστάζει να μιλήσει για τον ενστικτώδη ζωώδη φόβο που προξενεί στο μέσο άνθρωπο, με αποτέλεσμα να επιφέρει τελικά την αδιαφορία ή τη γελοιοποίηση και τον κοινωνικό αποκλεισμό αντί για τη συμπαράσταση. Στη θέση της αγάπης που δρα θεραπευτικά βασιλεύει η αποξένωση, που προκαλεί, υποθάλπει, συντηρεί και μεγιστοποιεί τις δυσκολίες προσαρμογής. Η «Ζωή αρρωστεμένη», «Ο νέος Μωυσής», το «Οταν σκάνε τα λουλούδια» και το όψιμο «Αργό ξημέρωμα» είναι έξοχα δείγματα αυτής της θεματολογίας. Άλλο μεγάλο θέμα και εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι αυτό της ποικιλόμορφης εξουσίας, της διαφθοράς που γεννά, και της καταπίεσης, που υφίσταται ο άνθρωπος στις διαπροσωπικές του σχέσεις, μέσα στην οικογένεια και το γάμο, στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, στις εργασιακές σχέσεις, από την κρατική εξουσία. Ο Βουτυράς αποκαλύπτει και αναπτύσσει πολλές όψεις του συχνά απροσδόκητες, με τρόπο τολμηρό, γενναίο, κάποτε οργισμένο. Αποδεικνύεται έτσι η ιδιαίτερα οξυμένη ευαισθησία των κεραιών του, το ανοιχτό πνεύμα και η ελευθεροφροσύνη του. Ο υπαρκτός κόσμος, για τον Βουτυρά, δεν χωρίζεται αφελώς σε καλούς και κακούς, αλλά σε ισχυρούς και ανίσχυρους, σε εξουσιαστές και εξουσιαζόμενους, σε θύτες και θύματα. Ο καθένας ασκεί την όποια δύναμη διαθέτει όπου βρίσκει πρόσφορο έδαφος. Όμως, οι ήρωες του, αυτοί στων οποίων τη συνείδηση εστιάζει ο αφηγητής, δεν ασκούν εξουσία σε κανέναν, γιατί δεν αισθάνονται να έχουν κάποια· βρίσκονται στην αδύναμη πλευρά, γνήσιοι «loosers», έρμαια στις διαθέσεις των άλλων για εκμετάλλευση, γελοιοποίηση, υποτίμηση, εξουθένωση.
Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ
Οι τομές που επιχειρεί και οι πτυχές που ανιχνεύει δεν είναι ανώδυνες. Οι μικρο-μεσο-αστικές οικογένειες σε πολλά διηγήματα δεν είναι απάνεμα λιμάνια αλλά μικρές επίγειες κολάσεις, μικρογραφίες μιας ανάλγητης, διεφθαρμένης κοινωνίας. Πηγή της οικογενειακής καταπίεσης είναι απερίφραστα το συμφέρον. Στο αποτρόπαιο αυτό παιχνίδι ακόμη και η μάνα, το ιερό πρόσωπο της ελληνικής λογοτεχνίας, συμμετέχει κάποτε ανενδοίαστα. «Το βουβό σπίτι» και το «Μια νύχτα Αποκριάς» είναι τέτοια κομμάτια μεγάλης οικογενειακής ωμότητας και αγριότητας. Ένα πανόραμα στρεβλωμένων ανθρώπινων σχέσεων προβάλλεται στο έργο του Βουτυρά, που προσεγγίζει στο σημείο αυτό το έργο του Κ. Θεοτόκη. Ως αντίδραση στην ανελέητη καταπίεση έρχεται η υποχώρηση στο περιθώριο, μια μορφή αυτοάμυνας, μια ένταξη τέλος πάντων κάπου. Δύο όψεις του ίδιου νομίσματος αποτελούν η υποταγή, μοιρολατρική, εξουθενωτική της προσωπικότητας, μνησίκακη, και η εξέγερση, σπασμωδική, βίαιη, απεγνωσμένη. Κάποιοι από τους ήρωες του, λοιπόν, αντιδρούν με αποδοχή. Είναι «οι άνθρωποι που τα δέχονται όλα», για να θυμηθούμε τον πρόωρα χαμένο σύγχρονο του Βουτυρά πεζογράφο Γιώργο Δενδρινό. Για τα διηγήματα αυτά το ποίημα του Βάρναλη «Οι μοιραίοι» έρχεται ως συμπύκνωση και ως παράλληλο κείμενο.
Η ΕΚΔΙΚΗΣΗ
Υπάρχουν όμως και οι άλλοι, που μισούν. Αυτοί ζεσταίνουν την ψυχή τους με την ελπίδα της εκδίκησης. Κάποιοι μένουν στη φαντασίωση και τα λόγια. Κάποιοι περνούν στην πράξη. Εξεγείρονται και εκτονώνονται. Είναι η περίπτωση του Φάρμα στο θαυμάσιο «Παραρλάμα», που σπέρνει τον πανικό στη βιοτεχνία που εργάζεται γράφοντας στον τοίχο κρυφά την επινοημένη από τον ίδιο λέξη. Συχνά εγκληματούν.
Ο έρωτας και ο θάνατος, τα διαχρονικά αυτά θέματα αποτέλεσαν αντικείμενο και του Βουτυρά. Η αντιμετώπιση τους καλύπτει μια τεράστια γκάμα αποχρώσεων. Σε ένα από τα καλύτερα βιβλία του, που εκδόθηκε το 1938, ο έρωτας και ο θάνατος συνδυάζονται με την τρέλα. Εξώφυλλο και πρώτη σελίδα του ομώνυμου διηγήματος. Τα σχέδια και τα κοσμήματα της συλλογής έγιναν από τον κεραμίστα-ζωγράφο Πάνο Βαλσαμάκη (εκδ. «Πηγάσου», 1943) για τη δεύτερη έκδοση.
Η περίπτωση του Παυλή στο «Η εκδίκηση που θα 'ρθει», που σκοτώνει το μισητό αφεντικό του. Η περίπτωση της μουγγής μάνας στο «Παιδί της βουβής», που με τις μυστικές εσωτερικές της δυνάμεις γκρεμίζει το γιαπί και σκοτώνει τους εργάτες που οδήγησαν το γιο της στην αυτοκτονία. Η περίπτωση του ερωτικά προδομένου Μούρκα της «Διωγμένης αγάπης», που πυρπολεί το σπίτι της αγαπημένης του τη βραδιά του γάμου της. Κάποτε αυτοκαταστρέφονται. Η περίπτωση του Καμένα στο «Το μίσος του Καμένα», που πλακώνεται όταν το ερείπιο που κρύβεται καταρρέει, τη στιγμή που ετοιμάζεται να ανατινάξει το απέναντι πλουσιόσπιτο. Πρόκειται μόνο για ελάχιστες περιπτώσεις από ένα μακρύ κατάλογο εξεγερμένων χαρακτήρων ενός πεζογράφου που τρέφει το όνειρο ότι μια μέρα τα πράγματα θα ανατραπούν και τα θύματα θα γίνουν θύτες, όπως στο «Η επανάσταση των ζώων». Είναι διαδεδομένη η αντίληψη ότι ο Βουτυράς έγραψε πολλά διηγήματα της «ταβέρνας», σαν αυτή να αποτελεί το θέμα του. Η ταβέρνα, ωστόσο, λειτουργεί σχεδόν πάντα μόνο ως πλαίσιο. Ένα σκηνικό οπωσδήποτε ιδιαίτερα προσφιλές και οικείο στο συγγραφέα. Μεγάλος αριθμός διηγημάτων διαδραματίζεται στο χώρο αυτό, αφού εκεί βρίσκουν καταφύγιο, μια νησίδα ασφάλειας και ηρεμίας, οι κατατρεγμένοι και οι απόκληροι της ζωής και πνίγουν τα παράπονα τους στο κρασί - όπως άλλωστε και ο ίδιος. Εκεί θεραπεύουν πρόσκαιρα τη μοναξιά και την απελπισία τους μέσα σε μια ψευδαίσθηση κοινότητας. Σε έναν άλλο μεγάλο αριθμό, αποτελεί το αφηγηματικό τέχνασμα εισαγωγής της ιστορίας, βρίσκεται δηλαδή εκεί μια συντροφιά συγκεντρωμένη και κάποιος αφηγείται μια ιστορία, πολλές φορές τελείως άσχετη με το χώρο. Συχνά, η ιστορία εκφέρεται και ως όνειρο που κάποιος αφηγείται στους φίλους του, τρόπος ιδιαίτερα προτιμημένος από τον Βουτυρά. Τι απομένει, λοιπόν, αφού η ζωή στον αφηγηματικό κόσμο του Βουτυρά γίνεται συνώνυμη της αποτυχίας, της αποξένωσης, της μοναξιάς και της αρρώστιας; Αφού χαρακτηρίζεται από καταπίεση, από αγωνιώδη αλλά αναποτελεσματική αναζήτηση συναισθηματικής στήριξης και από παθογόνα έλλειψη αγάπης; Αφού είναι ένα τέλμα με ιλύ από πολλαπλές επιστρώσεις ματαιώσεων; Η φυγή στο πεδίο του φανταστικού έρχεται να λειτουργήσει ως διέξοδος και αντίδοτο. Καταδύσεις στο πηχτό, τρομακτικό σκοτάδι του βυθού της ψυχής, αλλά και απογειώσεις στο φωτεινό ουρανό της φαντασίας. Φυγή για εκεί που δεν επικρατεί μόνιμο μούχρωμα, χωρίς νύχτα και χωρίς ξημέρωμα, όπως εδώ. Στοιχεία μεταφυσικής και στερεότυπα μοτίβα του είδους -όπως απροσπέλαστες τοποθεσίες, άγριες καιρικές συνθήκες, ήρωες με κάποια σωματική ατέλεια ή δυσμορφία-, τα οποία ο Βουτυράς χειρίζεται συχνά με μαεστρία, δημιουργούν τις απαραίτητες ρωγμές στον αισθητό κόσμο για να εισβάλει απειλητικό το υπεραισθητό, το αδύνατον να γνωσθεί. Έτσι στήνεται μια «αλλόκοτη» ιστορία, όπως «Ο πεθαμένος φίλος», για παράδειγμα.
ΜΥΣΤΙΚΗ ΖΩΗ
Στον ύπνο ζουν τα πρόσωπα μια μυστική ζωή. Τα όνειρα τους είναι συμβολικά. Ο ονειρικός συμβολισμός είναι ένα πεδίο που απασχολεί έντονα και σοβαρά τον πεζογράφο. Αναφέραμε ήδη ότι τα όνειρα του προσφέρουν τακτικότατα και αφηγηματικές εξυπηρετήσεις, καθώς είναι ο αγαπημένος του τρόπος για τον εγκιβωτισμό ιστοριών και για την προοικονομία. Στα φανταστικά τους ταξίδια στο χώρο και το χρόνο, κατά τον τρόπο του Ιουλίου Βερν, οι ήρωες επισκέπτονται, μεταξύ άλλων, χώρες όπου οι κάτοικοι είτε διατηρούν στοιχεία μιας αρχαίας σοφίας, όπως «Στη χώρα των σοφών και των αγρίων» ή στο «Από τη Γη στον Άρη», είτε έχουν επιστρέψει στην παλιά ξεχασμένη σοφία ύστερα από μακραίωνες αιματηρές περιπέτειες και μέσα από την τεχνολογική πρόοδο. Το δεύτερο συμβαίνει στην ειρηνική Αγνή Χώρα των «Κάλπικων πολιτισμών», που βρίσκεται καλά κρυμμένη, απρόσιτη και ασφαλισμένη στα έγκατα της Γης. Ο επίλογος δίνει το διπλό στίγμα: «(...) επειδή δεν μπορούμε να πάμε στη χώρα εκείνη που φύγαμε, θα πάμε, και είναι αποφασισμένο, σ' ένα χωριό αγρίων! ναι, αγρίων (...). Εκεί θα καταφύγουμε για να αποφύγουμε την ψευτιά, που τόσο μας ενοχλεί και που πλημμυρίζει όλα εδώ, τα κράτη, τα έθνη, τις φυλές! Κι αυτή τα κυβερνά, αυτή σε όλα βρίσκεται σε θρησκείες, σε πατρίδες, στα πάντα!…»
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ
Η πρόοδος της επιστήμης μπορεί στην Αγνή Χώρα να χρησιμοποιήθηκε για καλό, ο Βουτυράς όμως φοβάται πολύ τις αρνητικές και ανεξέλεγκτες επιπτώσεις της επιστήμης στα χέρια μιας «νήπιας» ανθρωπότητας. Στο «Ο νέος άνθρωπος» ή στο «Η όρνιθα ξύνοντας το μάτι της...» καταθέτει αυτή τη δικαιολογημένη πια από τις εξελίξεις αγωνία του. Έτσι ανοίγει δρόμο στην Ελλάδα για την «επιστημονική φαντασία». Μέσα από το δίαυλο του φανταστικού, θα φτάσει επίσης στη σάτιρα, για να διοχετεύσει εκεί τη συσσωρευμένη πικρία και οργή ετών. Από τα καλύτερα αυτής της κατηγορίας, το ευρηματικό και ευφάνταστο «Ανάσταση νεκρών», όπου οι αρχαίοι Έλληνες κλασικοί ποιητές ζωντανεύουν στη σύγχρονη Ελλάδα για να υποφέρουν τα πάνδεινα από την υποκρισία και την ευτέλεια των Νεοελλήνων.
Ανήσυχος και ανικανοποίητος ο Βουτυράς, μέσα από τον ίδιο δίαυλο. Ανήσυχος θα οδηγηθεί στην επινόηση μιας προσωπικής του μυθολογίας ταξιδεύοντας στους «Άγνωστους θεούς», μια παράξενη σύλληψη, για την οποία ήταν περήφανος. Στο μανιχαϊστικό κόσμο των Λευκορόδινων, δυνάμεων του φωτός που παρέχουν στους ανθρώπους την ψυχή, και των Αρκέλων, δυνάμεων του σκότους που προμηθεύουν το σώμα, θα βρει την αρχή, την κυκλική συνέχεια και μια εξήγηση της ανθρώπινης ζωής.
 |
| Ο ΟΛΛΑΝΔΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΗΣ ΕΣΕΛΙΝΓΚ, ΦΙΛΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΤΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΒΟΥΤΥΡΑ, ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΣΕ ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΜΕ ΤΙΤΛΟ «Δ. ΒΟΥΤΥΡΑΣ, ΕΝΑΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΣΑΤΙΡΙΚΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ». ΣΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ, ΚΑΡΤΑ ΠΟΥ ΤΟΥ ΕΙΧΕ ΣΤΕΙΛΕΙ (ΑΡΧΕΙΟ ΒΟΥΤΥΡΑ - ΕΛΙΑ) |
ΕΜΠΝΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΤΥΠΙΑ
Θα σταματήσουμε εδώ μένοντας σ' αυτό το στενό σχήμα της βασικής θεματολογίας που απαρτίζει τον κύριο κορμό του έργου του Δημοσθένη Βουτυρά. Εμπνευση και σχετική πρωτοτυπία, επεξεργασία και παραλλαγές, επανάληψη, είναι ορισμένες λέξεις που μπορούν να αποδοθούν στα διηγήματα κατά περίπτωση. Παρατηρούμε, ωστόσο, ότι όλο αυτό το θεματικό υλικό παρουσιάζει μια συνοχή, αλληλοσυμπληρώνεται. Τα διηγήματα, αυτοτελή εξ ορισμού, μοιάζουν αποσπάσματα ενός συνόλου, τα οποία απλώς δεν έχουν καθορισμένη θέση. Είναι όλα απαραίτητα για να φανερωθεί πλήρες το σύνολο. Αναζητώντας σε όλη του τη ζωή αγωνιωδώς υποθέσεις, ο Βουτυράς τελικά έχτισε ένα δικό του σύμπαν.
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΒΟΥΤΥΡΑΣ
ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ
ΑΘΗΝΑ
ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
1998
from ανεμουριον https://ift.tt/2P1ePDG
via IFTTT